Riši Sunak

To što je Riši Sunak izronio iz haosa kao novi britanski premijer ne označava kraj brexita, već kraj brexitizma – ideologije zasnovane na zabludi o sposobnosti Britanije da opstane sama, koja je kulminirala u vrhunskoj farsi kratkoveke vlade Liz Tras.

Trasonomija je logiku brexitizma dovela do apsurdne krajnosti, sa predvidivim rezultatima. Tokom proteklih 8 godina, pod ovakvom Konzervativnom strankom, Britanija je spala sa pragmatičnog evroskepticizma Dejvida Kamerona, preko srednje-mekog brexita Tereze Mej i tvrdog brexita Borisa Džonsona na kobajagi brexit Liz Tras. Revolucija je sledila poznati šablon, s tom razlikom što je u fazi „jedenja svoje dece“ umesto tradicionalne radikalizacije ka levici (od žirondinaca ka jakobincima u Francuskoj revoluciji, od menjševika ka boljševicima u Oktobarskoj revoluciji) ovde došlo do radikalizacije nadesno.

„Postavili smo viziju ekonomije sa niskim porezima i visokim rastom koja će iskoristiti slobode brexita“, rekla je Tras u saopštenju o svojoj ostavci. Ta vizija je bila deluzija: srezati poreze, izigrati regulative, stimulisati bogate i nekako će, nekim čudom, Britanija obnoviti svoj veličanstveni dinamizam iz 19. veka. Ostatak sveta treba da poveruje u to zato što mi to želimo. Umesto toga, put započet pod parolom „povratiti kontrolu“ završio se spektakularnim gubitkom kontrole.

Brexitere je sustigla stvarnost i britanska javnost počinje da shvata o čemu se radi. Ako bi sutra bili opšti izbori, a ljudi glasali onako kako se trenutno izjašnjavaju u anketama, torijevci bi bili praktično zbrisani sa lica zemlje. Izgleda da su se istopili poslednji ostaci poverenja u brexit među najtvrdokornijim glasačima za izlazak iz EU, koje je godinama opstajalo. U nedavnoj anketi samo 34% ispitanih je reklo da je dobro što je Britanija napustila EU, dok 54% smatra da je to bila greška.

Naravno, nisu svi ekonomski problemi Britanije posledica brexita. I pre referenduma 2016. bilo je hroničnih problema sa produktivnošću, prekomernog oslanjanja na finansijski sektor i velikog deficita u obučavanju i prekvalifikaciji radne snage. Ali kako blede posledice pandemije, jasnije se ukazuju posledice brexita. Po mnogim pokazateljima, kao što su poslovne investicije i oporavak trgovine nakon kovida, ekonomija Ujedinjenog Kraljevstva je prošla gore od svih drugih članica G7. Broj malih kompanija sa evropskim vezama opao je za oko trećinu. Prema zvaničnim projekcijama, zemlja će izgubiti oko 4% svog BDP-a zbog brexita. Rejting agencije Moody’s i S&P smanjile su ocenu ekonomskih prilika u UK sa stabilne na negativnu. Da, to je brexit.

Sunak je sve samo ne ubeđeni Evropljanin. Osovina njegovog sveta prolazi kroz Silicijumsku dolinu, London i Mumbaj, a ne London, Pariz i Berlin. Bio je odlučni brexiter 2016, ali ako je ikada poverovao u neke od iluzija brexitizma, dosad se sigurno otreznio. Kao što je letos pokazao u trci za vođstvo Konzervativne stranke protiv Tras, Sunak je realista kojem su solidne javne finansije i kredibilitet tržišta na prvom mestu – kao što je to bilo i za Margaret Tačer. A realizam zahteva da se, u krajnje izazovnim ekonomskim okolnostima, barijere za poslovanje sa najvećim jedinstvenim tržištem (EU) spuštaju, a ne dodatno podižu.

Neposredno mu slede dva testa. Jedan je dobro poznat: protokol Severne Irske, što nije samo teško pitanje po sebi, jer zastoj oko Severne Irske takođe blokira napredak na drugim frontovima, kao što je povratak Britanije u program Horizonta za naučnu saradnju. Drugi test privlači manje pažnje. U vreme vlade Tereze Mej, sva postojeća regulativa EU je zadržana u britanskim zakonima, osim u slučajevima kada je pojedinačni propis izričito zamenjen novim nacionalnim zakonom. Za vreme kobajagi brexita Liz Tras, u parlament je upućen predlog da svi postojeći propisi poreklom iz EU budu ukinuti do kraja 2023. Ministarstva će morati ili da posebno pravdaju zadržavanje svakog od preko 2.400 takvih propisa, ili da ih zamene novim nacionalnim pravilima. Ako Sunak ozbiljno namerava da se koncentriše na ono što je zaista važno za britansku ekonomiju, odbaciće ovaj blesavi predlog i početi ispočetka.

Koliko god bio ekonomski kompetentan i realan, Sunak će vršiti funkciju sa teretom hronično podeljene stranke. Ideolozi brexitizma još uvek su jaki. U ime partijskog jedinstva, verovatno će neke od njih morati da uzme u svoj kabinet. Da britanska demokratija funkcioniše kao većina drugih velikih zapadnih demokratija, sada bi se ili raspisali opšti izbori ili pozvalo na „konstruktivno glasanje o nepoverenju“, što bi na vlast dovelo opoziciju. Ali to kod nas nije slučaj. Torijevci i dalje drže veliku većinu u parlamentu. Pošto bi prema aktuelnim anketama većina konzervativnih poslanika izgubila svoja mesta na izborima, malo je verovatno da će seći granu na kojoj sede. Ipak, trvenja unutar stranke, kao i ozbiljnost ekonomske krize mogli bi dovesti do raspisivanja opštih izbora pre 2024.

Kad god da se izbori raspišu, britansko biračko telo će gotovo sigurno izabrati vladu umerenog levog centra. Lider laburista Kir Starmer je preterano oprezan prema Evropi, iz straha da mu se neće vratiti birači sa severa Engleske koji su se okrenuli Džonsonu dok ne „obavi brexit“. Starmer uporno ponavlja da „brexit treba da proradi“ – što je užasan slogan, koji sugeriše da je jedino što ne valja sa brexitom to što još nije proradio kako treba. Pošto se stav javnosti očigledno menja, Starmer bi mogao da promeni svoj slogan u „Britanija treba da proradi“ (uprkos brexitu).

Niko ne zna šta će biti sutra. Trenutno je i jedan dan u britanskoj politici predugačak. Ali pravac kretanja je jasan. Britanija je konačno započela svoj dugi, bolni put oporavka od zabluda brexitizma.

The Guardian, 24.10.2022.

Prevela Milica Jovanović

• 
  

PEŠČANIK

GŽeleli bismo da vam šaljemo notifikacije. Možete ih otkazati 

Europe at School - Towards European Citizenship Education

Крајот на вистинските социјални мрежи

 Дарон Ацемоглу

 

Не само што милијарди луѓе ширум светот се залепени за своите мобилни телефони, туку и информациите што ги консумираат драстично се променија, и тоа не на подобро. На доминантните платформи за социјални медиуми, како Фејсбук, истражувачите документираа дека невистините се шират побрзо и пошироко од слична содржина која вклучува точни информации. Иако корисниците не бараат дезинформации, алгоритмите кои одредуваат што гледаат луѓето имаат тенденција да фаворизираат сензационални, неточни и погрешни содржини, бидејќи тоа е она што генерира „ангажман“, а со тоа и приходи од реклами.

Како што забележа интернет активистот Ели Парисер во 2011 година, Фејсбук, исто така, создава така наречени „филтер меурчиња“ (состојба на интелектуална изолација која може да произлезе од персонализирани пребарувања, кога алгоритам на веб-локација селективно погодува кои информации корисникот би сакал да ги види), при што поголема е веројатноста на поединците да им се претстават содржини што ги зајакнуваат нивните сопствени идеолошки наклонетости и ги потврдуваат нивните сопствени предрасуди. И поновите истражувања покажаа дека овој процес има големо влијание врз видот на информации што ги гледаат корисниците.

Дури и ако ги оставиме настрана алгоритамските избори на Фејсбук, поширокиот екосистем на социјалните медиуми им овозможува на луѓето да најдат под-заедници кои се усогласени со нивните интереси. Ова не е нужно лоша работа. Ако сте единствената личност во вашата заедница со интерес за орнитологија, повеќе не мора да бидете сами, бидејќи сега можете да се поврзете со ентузијасти за орнитологија од целиот свет. Но, се разбира, истото важи и за осамениот екстремист кој сега може да ги користи истите платформи за пристап или пропагирање на говор на омраза и теории на заговор.

Никој не спори дека платформите на социјалните медиуми многу пати биле главен канал за говор на омраза, дезинформации и пропаганда. Редит и Јутјуб се почва за десничарски екстремизам. “Чуварите на заклетвата” го користеа Фејсбук, особено, за да ја организираат својата улога во нападот на “Капитол “ во Соединетите Држави, на 6 јануари 2021 година. Откриено е дека антимуслиманските твитови на поранешниот американски претседател Доналд Трамп го поттикнале насилството врз малцинствата во САД.

Навистина, некои сметаат дека таквите набљудувања се алармантни, забележувајќи дека големите играчи како Фејсбук и Јутјуб (кој е во сопственост на Гугл/Алфабет) прават многу повеќе за ширењето на говор на омраза и дезинформации отколку нивните помали ривали, особено сега кога се подобро развиени практиките за модерирање на овие мрежи. Покрај тоа, други истражувачи го наметнуваат откритието дека невистините се шират побрзо на Фејсбук и Твитер, барем во споредба со другите медиуми.

Трети, пак, тврдат дека дури и ако моментално средината на социјалните медиуми е предавничка, проблемот е минлив. На крајот на краиштата, новите алатки за комуникација отсекогаш биле злоупотребувани. Мартин Лутер ја користел печатницата за да промовира не само протестантизам, туку и вирулентен антисемитизам. Радиото се покажа како моќна алатка во рацете на демагозите како отец Чарлс Кафлин во САД и нацистите во Германија. И печатените медиуми и радиодифузните куќи остануваат полни со дезинформации до ден-денес, но општеството се приспособи на овие медиуми и успеа да ги држи под контрола нивните негативни ефекти.

Овој аргумент имплицира дека комбинацијата на посилна регулатива и други нови технологии може да ги надмине предизвиците што ги поставуваат социјалните медиуми. На пример, платформите би можеле да обезбедат подобри информации за потеклото на статиите; или на истите платформи би можеле да бидат контролирани алгоритамските засилувања на претерано сензационалистички прикажаните содржини и дезинформации.

Сепак, ваквите мерки не навлегуваат во длабочината на проблемот. Социјалните медиуми не само што создаваат средини наречени „ехо-комори“ каде што едно лице се среќава само со информации или мислења кои го рефлектираат и зајакнуваат неговото мислење, пропагираат невистини и го олеснуваат ширењето на екстремистичките идеи. Тие, исто така, може да ги разнишаат самите основи на човечката комуникација и социјалната кохезија, заменувајќи ги вистинските социјални мрежи за вештачки.

Ние се разликуваме од животните најмногу со нашата напредна способност да учиме од нашата заедница и да акумулираме експертиза набљудувајќи ги другите. Нашите најдлабоки идеи и востановени концепти не доаѓаат изолирано или од читање книги, туку доаѓаат од нашата вмреженост во едно општественото милје и од интеракција која се реализира преку аргументација, образование, изведба и така натаму. Доверливите извори играат незаменлива улога во овој процес, поради што лидерите и оние на позиција може да постигнат такви големи ефекти. Претходните медиумски иновации го искористуваа ова, но ниту еден од нив не ја измени самата природа на човечките мрежи како што тоа го прават социјалните медиуми.

Што ќе се случи ако платформите како Фејсбук, Твитер или Редит почнат да манипулираат со она што ние го гледаме како наша социјална мрежа? Загрижувачката вистина е дека никој не знае. И иако на крајот ние би можеле да се прилагодиме на оваа промена и да најдеме начини како да ги неутрализираме нејзините најопасни ефекти, тоа не е исход на кој треба да сметаме, имајќи ја предвид насоката кон која се движи индустријата.

Најкорозивните ефекти на социјалните мрежи почнуваат да изгледаат токму како она што го предвиде културниот критичар Нил Постман пред речиси четири децении, во неговата историска книга „Забавувајќи се до смрт“. „Американците повеќе не разговараат меѓу себе, тие се забавуваат меѓусебно“, забележа тој. „Тие не разменуваат идеи, тие разменуваат слики. Тие не расправаат за предлози; тие се расправаат со убавите познати личности и реклами.“

Споредувајќи го „1984“ на Џорџ Орвел со „Храбриот нов свет“ на Олдос Хаксли, Постман ќе додаде: „Орвел се плашеше од оние кои ќе ги забранат книгите. Хаксли се плашеше дека нема да има причина да се забрани книга, бидејќи нема да има некој што ќе сака да чита. Орвел се плашеше од оние кои ќе не лишат од информации. Хаксли се плашеше од оние кои ќе ни дадат толку многу информации што ќе се сведеме на пасивност и егоизам. Орвел се плашеше дека вистината ќе биде скриена од нас. Хаксли се плашеше дека вистината ќе се удави во морето на ирелевантноста.“

Додека Постман беше повеќе загрижен за иднината според Хаксли отколку онаа според Орвел, социјалните мрежи ги воведоа и двете во исто време. Додека владите стекнуваат средства и да манипулираат со нашите перцепции за реалноста и да нè сведат на пасивност и егоизам, нашите виртуелни „пријатели“ сè повеќе ги контролираат нашите мисли. Човек сега мора постојано да ја сигнализира својата доблест и да ги прозива луѓето кои отстапуваат од ортодоксноста која преовладува. А, „доблест“ е она што го вели нечиј вештачки, онлајн социјален круг; и во многу случаи, целосно се заснова на лаги.

Хана Арент, друга мислителка - визионерка од дваесеттиот век, предупреди до што може да доведе ова. „Ако сите секогаш ве лажат, последицата не е дека вие ќе верувате во лагите, туку дека никој повеќе нема да верува во ништо“. Во тој момент, општествениот и политичкиот живот стануваат невозможни.

Energy Communities and Energy Poverty

Energy Communities and Energy Poverty

The Role of Energy Communities in Alleviating Energy Poverty

Link: Energy Poverty 

Makedonsko državče

 

 

majstori majstori
šta ste učinili
to nije moja kuća
to više nisam ja.
Aleksandar Sekulić, Majstori u kući

Nakon potpisivanja Prespanskog sporazuma sa Grčkom iz 2018. godine i usvajanja francuskog predloga za rešenje spora sa Bugarskom pre nekoliko dana, Severna Makedonija je i zvanično dobila status kandidata za Evropsku uniju, uz čestitke najviših evropskih zvaničnika, od Ursule fon Lajden, Makrona i drugih. Makedonska saga, držim, ima najbližu paralelu u epizodi Mućki u kojoj Trigger (Brzi), čistač ulica, od gradske većnice dobija orden zbog toga što već dvadeset godina koristi istu metlu. „Četrnaest puta menjao sam joj dršku, a sedamnaest puta četku“, hvali se Brzi drugarima u pabu, našta ga oni zbunjeno pitaju: „Kako, dođavola, to može biti ista metla?“ Naime, zamislimo umesto Brzog nekog Makedonca koji se istoj ekipi hvali kako mu je država, nakon 17 godina od podnošenja zahteva za kandidaturu, i zvanično postala kandidat, nakon što je u međuvremenu promenila ime, zastavu, ustav i udžbenike po zahtevu Grčke, a zatim se obavezala da će opet promeniti i udžbenike i ustav zbog bugarskog insistiranja da su joj jezik i nacija nastali od Bugara. Šta bi drugo moglo reći društvo za stolom osim: „Kako, dođavola, to može biti ista država?“

 

U duhu demokratije

Nije baš tako, reći ćete. Pa, da vidimo. Obiman Prespanski sporazum između Grčke i Makedonije, kojim se potonja saglasila da promeni ime države u Severna Makedonija, potpisan je u junu 2018. godine „u duhu demokratije, poštovanja ljudskih prava i fundamentalnih sloboda, i dostojanstva“, kako stoji u njegovoj preambuli. Posebnu pažnju privlače članovi 7 i 8 kojima se, između ostalog, Makedonija obavezuje da će u roku od šest meseci revidirati status spomenika, javnih zdanja i infrastrukture i, ukoliko oni na bilo koji način upućuju na staru helensku civilizaciju i čine integralni deo grčkog istorijskog i kulturnog nasleđa, sprovesti korektivne mere (član 8, stav 2), neće koristiti simbol koji je bio prikazan na njenoj zastavi i ukloniće ga sa svih javnih mesta i javne upotrebe na svojoj teritoriji (član 8, stav 3). Najzad, obe strane saglašavaju se da formiraju ekspertske komisije koje će, na osnovu naučnih činjenica i pouzdanih istorijskih izvora, „po potrebi revidirati bilo koje školske udžbenike i pomoćna nastavna sredstva kao što su mape, istorijski atlasi“ kao i kontrolisati buduća izdanja.

Osim toga, „strane prihvataju da se njihovo specifično shvatanje pojmova ‘Makedonija’, i ‘makedonski’, odnosi na različite istorijske kontekste i kulturno nasleđe“, pa tako kada Grci koriste te pojmove, oni se odnose ne samo na područje i narod na severu Grčke, već i ono što im pripada („but also their attributes“), kao i helensku civilizaciju, istoriju, kulturu i nasleđe tog regiona od antike do danas (član 7, stav 2); kada Makedonci koriste te pojmove, međutim, oni se odnose na njihovu sopstvenu istoriju, kulturu i nasleđe, koji su upadljivo drugačiji („distinctly different“) od onih koje koriste Grci. Najzad, obe strane navode kako „zvanični jezik i ostali atributi Druge strane nisu povezani sa drevnom helenskom civilizacijom, istorijom, kulturom i nasleđem severnog regiona Prve strane“ (član 7, stav 4).

Od svih paradoksa kojima obiluje ovaj dokument ovaj je, valjda, najveći. Cela Evropa, Zapad, čitav Mediteran pa i vasceli svet baštini helensku kulturu i jezik i oseća povezanost s njom, samo su Makedonci izuzetak? Sve i da želimo da se – prema slovu ovog sporazuma – ograničimo samo na severni region Grčke, kako bismo to izveli u praksi? Budući da je Aristotel Stagiranin tj. Makedonac, da li to znači da treba da odbacimo svaku vezu između njegovog učenja sa našom kulturom? Ili ćemo izbaciti samo ona saznanja do kojih je Aristotel došao tokom boravka u Makedoniji, dok je bio tutor Aleksandru Velikom? A šta ako je sve svoje glavne misli Aristotel već doneo u glavi iz Stagire? Koja to komisija može da iz današnjeg korpusa znanja odvoji šta je to Aristotelovo a šta nije, kad gotovo svaki udžbenik počinje time da ime, podela i opis današnjih prirodnih i društvenih nauka dolazi upravo od njega? Dakle, svima drugima Grci će pričati nadugačko i naširoko kako njihova kultura, politika, nauka i filozofija imaju helenske korene, samo će ih odricati Makedoncima?

Nevolje sa jezikom

Posebno je interesantan stav 4 Prespanskog sporazuma u kom se kaže: „Druga strana navodi kako njen zvaničan jezik, makedonski jezik, pripada grupi južnoslovenskih jezika.“ Pažljivom čitaocu neće promaći to da grčka strana ovim ne priznaje nužno ni zvaničan jezik severnog suseda kao makedonski jezik niti njegovu posebnost u grupi južnoslovenskih jezika – tu tvrdnju iznosi samo makedonska strana. No, dok je jezičko pitanje u slučaju spora sa Grčkom bilo suštinski marginalno, jer Grcima nije problem postojanje makedonskog jezika i nacije po sebi, dokle god se Makedonci ne vezuju za antičke Makedonce, u sporu sa Bugarima, koji makedonski smatraju dijalektom bugarskog, ono je ključno.

Šta u tom smislu donosi najnoviji dokument? U najnovijem Protokolu o kom se, u osnovi, 16. jula izjašnjavalo makedonsko Sobranje, Republika Severna Makedonija se obavezuje da će: u svoj Ustav uvrstiti i Bugare, da će makedonska vlada „reafirmisati osudu i izvinjenje za nepravde i represiju izvršenu u prošlosti, direktno ili indirektno, od strane komunističkih vlasti protiv građana na osnovu njihovog etno-političkog samoopredeljenja, uključujući i Bugare“, sprovesti rehabilitaciju žrtava represije iz komunističkog perioda, „garantovati slobodno ostvarivanje prava Bugara u Republici Severnoj Makedoniji na slobodno izražavanje, zaštitu i razvoj identiteta i specifične karakteristike njihove zajednice“, da će suzbijati govor mržnje protiv Bugara i postići rezultate u krivičnom gonjenju onih koji ga koriste, da će „poštovati sve zajedničke istorijske događaje i ličnosti prethodno dogovorene“, dostaviti izmenjenu lekciju o Samuilovom carstvu iz udžbenika za 7. razred i „promeniti sadržinu udžbenika geografije za 7. razred, zbog neosnovanih etničkih/teritorijalnih pretenzija“, itd.

Osnovni utisak koji ovaj dokument daje jeste jednostranost niza mera i obaveza, koje se odnose samo na makedonsku stranu. Bugari će biti priznati u Severnoj Makedoniji ali ne i Makedonci u Bugarskoj, samo će bugarske žrtve komunističke represije u Makedoniji biti zvanično rehabilitovane, ali ne i one makedonske u Bugarskoj, samo će Severna Makedonija garantovati ostvarenje prava Bugara u svojoj zemlji. A šta je sa Drugim svetskim ratom? Pa nisu Makedonci okupirali Bugare 1941. nego obratno. Šta je sa žrtvama bugarske okupacije? Drugim rečima, nema ni slova o makedonskoj zajednici u Bugarskoj i njihovim pravima, stradanjima pre, za vreme i posle Drugog svetskog rata. I, pri svemu tome, ovaj Protokol ne sadrži sve obaveze koje je makedonska strana preuzela, jer se poziva na neke prethodne dogovore koji će tek naknadno biti objavljeni. Drugim rečima, status i posebnost makedonskog jezika, prava Makedonaca na sopstveni identitet, recipročno izvinjenje za bugarsku okupaciju ili zločine počinjene u Drugom svetskom ratu, nisu ni slovom pomenuti.

Nema, dakle, nijedne reči o makedonskom jeziku, osim što se Protokol završava napomenom da je on potpisan u Sofiji, „u dva originalna primerka, svaki na zvaničnom jeziku država – bugarskom jeziku, saglasno Ustavu Republike Bugarske i makedonskom jeziku, saglasno Ustavu Republike Severne Makedonije“. Tokom prvog dana skupštinske rasprave, predsednica Evropske komisije Ursula fon Lajden je makedonske poslanike u Sobranju uveravala rečima: „nema sumnje da je makedonski jezik vaš jezik i mi to potpuno poštujemo”. No, to mi se očito odnosi na briselsku administraciju, ali ne i na Bugare koji će, dakle, imati punu slobodu da i dalje tvrde kako makedonska nacija ne postoji i kako je makedonski jezik dijalekat bugarskog.

 

Sve su nacije izmišljene, samo su neke umišljenije od drugih

Da se razumemo, sve su nacije, kako kaže Benedikt Anderson, „zamišljene zajednice“, moderni politički proizvodi puni protivrečnih, proizvoljnih istorijskih refleksija, priča o povezanosti krvi i tla, o junačkoj i drevnoj prošlosti i slavnim precima. Noviji narativ o današnjim slovenskim Makedoncima kao potomcima drevnih Makedonaca, naslednicima Aleksandrovog carstva i slično je, stoga, besmislica. Ali, isto tako, etnička, genetska i kulturna veza između današnjih Grka sa drevnim Grcima ili današnjih Bugara sa stepskim plemenom Bulgara po kojima su dobili ime, toliko je daleka i posredovana, da nijedna moderna politička zajednica ne bi trebalo da polaže monopol na Aleksandra Velikog ili Samuila, a kamoli da na osnovu tog prava ograničava druge u pogledu imena zemlje, zastave i državnih simbola. Budućnost jedne evropske zemlje ne sme zavisiti od str. 34 u udžbeniku geografije za 7. razred osnovne škole. To je direktno suprotno „duhu demokratije, poštovanja ljudskih prava i fundamentalnih sloboda, i dostojanstva“. Ako današnji Bugari i Grci i dalje boluju od nacionalnih fikcija i frustracija, Evropska unija i njeni lideri trebalo bi da ih od njih trezne i leče, a ne da ih ohrabruju pozdravljajući sporazume koji počivaju „na kompromisima i ravnoteži” (Makron), pri čemu se jednima, koji su van unije, do samopotiranja sužavaju osnovna politička prava, dok se drugi, unutar nje, učvršćuju u svojoj isključivosti.

Autor je naučni saradnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu.

Peščanik.net, 23.07.2022.

Европските пари ни се лизгаат низ рака

Од

 Сашо Таневски

Нестручност или неажурност при аплицирањето пред европските фондови

Државата пропушта и не успева да дојде до многу европски фондови најмногу поради неажурноста на институциите, но и недоволната стручност да се изготват издржани проекти што Европа ќе ги финансира, а бенефиции од тоа ќе имаат македонските граѓани.
Потврда за тоа е последниот пропуст што го направи Македонија останувајќи без едно евро од солидарниот фонд за здравство на Европската Унија оти навреме не аплицирала, иако објаснувањето од Секретаријатот за европски прашања е дека земјава не ги исполнувала критериумите за ваква помош бидејќи добро ја менаџирала ковид-кризата и поради тоа не ѝ следувале европски пари.
Од друга страна, 17 земји-членки, но и три земји-кандидати, Албанија, Србија и Црна Гора, ќе поделат вкупно 530 милиони евра, што во голема мера ќе значи помош за нивните здравствени системи.

Очигледно практиките да се пропуштаат важни европски пари стануваат секојдневие, па наместо проектите важни за државата и за граѓаните да ги финансира ЕУ, непотребно се трошат буџетски пари што би можеле да бидат наменети за други цели.

Во тек е процесот на реформа на образовниот систем за кој исто така се потребни европски пари во континуитет, така што неизвесно е како ќе се испочитува темпото на образовните реформи ако и тука се направат пропусти и државата извиси во добивањето средства.
Посебна приказна се локалните самоуправи, кои имаат релативно мали капацитети за подготовка на квалитетни проекти со кои би можеле да се добијат пари од европските фондови, па во најголем дел тие остануваат неискористени иако повеќето македонски општини мака мачат со водоснабдување, канализации, патишта, екологија, депонии и слично.
Некои од аналитичарите со кои се консултиравме сметаат дека вината лежи во тоа што се изоставуваат квалитетните и стручни кадри, за сметка на партиските вработувања во администрацијата.
– Ова е доказ дека ниту Владата, ниту локалните самоуправи не инвестираат во квалитетен кадар што ги знае овие проекти и начини како се аплицира за разни програми бидејќи на такви места најчесто, да не речам исклучиво, се поставуваат партиски кадри. И кога вие ќе поставите партиски кадри не може да очекувате тие да ги знаат сите детали, да ги знаат сите програми, едноставно да бидат стручно посветени во таа работа – вели Синиша Пекевски, аналитичар.
Според него, дополнителен проблем е што државата не користи надворешни ресурси преку лица што се стручни во одредена област. 

Цел свет функционира врз принципот на аутсорсинг, освен во Македонија. Тука и да се користи тој аутсорсинг, се користи врз принципот „пријател на пријател“, бизнисите се даваат на свои луѓе. Во ваква ситуација оние што се навистина стручни, доаѓаат во многу подредена ситуација. Голем дел од тие надворешни консултанти воопшто не сакаат да работат со која било власт, бидејќи кај нас работите што се нудат најчесто се или криминални, или наместени, или некого да заглават, така што голем број од нив не сакаат да работат со властите бидејќи тие не играат чесно и не работат во полза на граѓаните, туку се интересираат само да остварат лична корист – појаснува Пекевски.
Тој додава дека токму поради ваквите причини, Европа сè поретко ќе ја прифаќа Македонија како партнер во какви било проекти.

Тоа го покажува угледот што го има Македонија во светот. И веројатно сè помалку ќе нè ставаат во игра и сè полоши и потешко достижни услови ќе ни поставуваат, така што низ форма на техничка документација ќе нè спуштаат сè подолу и подолу за да ни покажат дека не сакаат да нè играат бидејќи сме криминално општество – истакнува Пекевски.
Универзитетскиот професор Живко Андревски е на ставот дека државата нема воспоставено механизми да ги користи вистинските потенцијали со кои располага, па затоа се случува да ги пропушта европските пари. 

Не се воспоставени механизми, канали, начини за да се користи македонскиот потенцијал. Не може држава со Универзитет што постои 80 години и со сите кадри што досега произлегле да не може да наоѓа одговори за урбанизам, за земјоделство, за туризам, за економски проекти, екологија… Државата треба сама да се организира, да ги користи потенцијалите, да ги лови можностите – порачува Андревски.
Според него, дополнителен проблем е и тоа што државната администрација во земјава е трома и лошо организирана.

Државната администрација кај нас не е поставена на тој начин да може да ги препознава и да аплицира со проекти пред европските фондови. Задачата на еден дел од таа администрација е само да биде на државна плата. Кај нас на конкурси не се примаат најквалитетните кадри што покажуваат амбиции за работа, туку најчесто се избираат луѓе со несоодветно образование. Оттаму е големиот проблем на партиската администрација. Проблемот е што таа администрација е трома, не е функционална, не е полезна за развојот, не е употреблива за да ги оправда парите што ги зема и да помага, значи да испорачува такви услуги што на граѓаните и општеството во целина ќе му помага да чекори напред – вели Андревски.
Тој ја истакнува потребата од искористување на експертите во земјава, кои во координација со дел од постручната администрација би можеле да помогнат во што поголемо искористување на европските пари, наместо неповратно да се пропуштаат ваквите можности.

 

Evropska kuća

Nekada davno, katedrale su predstavljale trigonometrijske tačke Evrope. One su bile dom celokupne evropske umetnosti u kojima je ona nalazila svoj izraz, od Brisela, Barselone, Antverpena i Strazbura, preko Beča, Londona, Magdeburga i Upsale, pa do Ahena, Kutenberga, Burgosa i Klauzenburga. Od prezimena čuvene graditeljske porodice Parler, graditelja svih katedrala od Frajburga do Praga, nastao je izraz vođa radova (polier).

Želeli bismo da vođe njihovog duha i sposobnosti učestvuju u gradnji evropske kuće. Isto tako priželjkujemo da sudije nemačkog Ustavnog suda iz Karlsruea, kada 12. septembra budu odlučivali o ustavnosti Evropskog stabilizacionog mehanizma i Fiskalnog pakta, imaju u vidu širu sliku.

Izgradnja starih katedrala trajala je dugo, a ponekad nezamislivo dugo. Na čuvenoj katedrali u Kelnu radovi su sa prekidima trajali 632 godine. A ukoliko je gradnja išla brže tj. kada bi se dogodilo da se katedrala izgradi za vreme graditeljevog života, za to su traženi iracionalni razlozi – verovalo se da je tu đavo sigurno umešao svoje prste.

U mnogim legendama koje su pratile izgradnju katedrala glavni protagonisti su očajni graditelji koji su, ne bi li konačno završili ono što su započeli, sklapali pakt sa đavolom. Graditelji su rogatom podizvođaču kao nagradu obećavali dušu onoga ko prvi uđe u katedralu prilikom njenog otvaranja. Legende kažu da su mnogi lukavi graditelji nadmudrili đavola, koji se nadao da će njegove žrtve biti kraljevi, biskupi ili carevi, ali je na kraju morao da se zadovolji psom u Regenzburgu ili vukom u Ahenu.

Izgradnja evropske kuće, u poređenju sa gradnjom katedrala, traje veoma kratko; radovi napreduju, ali još uvek nije gotovo. Izgradnja je trenutno zapala u teškoće, graditelji su demotivisani, na jednoj strani se još uvek gradi, na drugoj se sanira, tamo se nešto podiže, ovde se osipa, a postoji i zabrinutost da će radovi biti potpuno obustavljeni. Zašto? Razlog je kao i uvek novac, ali i činjenica da se evropska kuća, za razliku od srednjovekovnih katedrala građenih mermerom, gradi od suvereniteta koji isporučuju države članice.

Nemački Ustav, barem tako kažu mnogi stručnjaci za ustavno pravo, zabranjuje dalji prenos nemačkog suverenog materijala, jer je već ionako mnogo odvezeno u tu istu Evropu, tako da je sada ugrožena sama suština Ustava. Ustav mora da očuva ovo jezgro, te bi Ustavni sud sada trebalo da izda naredbu o zabrani dalje isporuke. Takva zabrana imala bi za posledicu obustavu gradnje evropske kuće jer su Nemci njeni najvažniji graditelji. Obustava radova bi bila izuzetno delikatna i opasna, prekid radova na katedrali u Kelnu trajao je čitavih 300 godina.

Šta možemo da uradimo da se izgradnja nastavi? Postoji jedan đavolski predlog koji kao da se oslanja na srednjovekovne legende. Za završetak evropske kuće moramo da žrtvujemo dušu u kojoj se ogleda nemački identitet, moramo da žrtvujemo Ustav. Ovaj akt žrtvovanja je neophodan kako bi se radovi na evropskoj kući priveli kraju.

Suočavanje sa ovim izborom ni proevropskim Nemcima ne pada lako. Da li je Ustav cena koju moramo da platimo za Evropu? Da li moramo da odbacimo ovaj Ustav i napišemo potpuno novi za čije je usvajanje potreban referendum? Bila bi to cena koja je daleko veća od stotina milijardi datih za sve dosadašnje pakete pomoći.

Ustav je krunski dragulj nemačke demokratije. On je čuveni i širom sveta kopirani blistavi primer konstitucionalizma i srce prosvećene nemačke duše. Ovaj Ustav je tokom vremena na mnogim mestima razvodnjen, ali se i dalje poštuje, ceni, uvažava, čak i voli. Da li Nemci za završetak evropske kuće moraju da isčupaju svoje srce, ili da odustanu od evropskog projekta.

Nemački Evropljani, koji bi za Evropu iščupali i svoje srce, pokušavaju da umire druge i da opravdaju svoj postupak. Morali bismo da napišemo još bolji, novi, Evropi naklonjen Ustav i onda pozvati narod da odluči. Metoda transplantacije srca opisana je u poslednjem članu Ustava. I autor ovoga teksta se uvek za ovo zalagao. Postoje argumenti kojima bi mogli da umanjimo riskantnost ove operacije. Ustav je tokom poslednje 63 godine menjan čak 60 puta i zašto ga sada ne bi zamenili jednim potpuno novim, Evropi nesporno naklonjenim Ustavom.

Od većine dosadašnjih promena, Ustav nije imao puno koristi. „Lakonsko dostojanstvo“ prvobitnog teksta Ustava, kako je to rekao berlinski stručnjak za ustavno pravo Kristof Melers, je ovim promenama izgubljeno. Ustav danas ima dva puta više teksta nego onaj iz 1949. umetnuti su mnogobrojni novi članovi, a od prvobitnih 146 članova samo je 83 ostalo neizmenjeno.

To samo po sebi ne mora da bude loše jer su promene znak da se Ustav shvata ozbiljno. Ali nije dobro ako su promene pretežno loše, što se ogleda u tome da su članovi opterećeni detaljima, kao što je na primer prvobitno veoma mali član o pravu azila, koji je sada ne samo 40 puta duži od svog prethodnika već u sebi sadrži veliki broj rigidnih i za izbeglice veoma nepovoljnih odredbi. Ustavne promene „više ne struktuiraju političke odluke već ih anticipiraju“, žali se Diter Grim i dodaje „kada bi danas nekome palo na pamet da nešto u Ustavu precizira verovatno bi uneo celi zakon koji reguliše tu oblast“.

Kraće rečeno, Ustav je ranije bio bolji. Skloni smo da hvalimo delimično nerazumljivi i na nekim mestima skrpljeni tekst Ustava. Precizne, svima razumljive rečenice su zamenjene nerazumljivim birokratskim blebetanjem.

Prva federalistička reforma iz 2006, kada je u Ustav unet čitav jedan zakon, bila je vrhunac ove nesrećne prakse. Dok je druga federalistička reforma iz 2009. u njega ugurala sadržinu međudržavnog ugovora, koja je toliko nerazumljiva da podseća na upustvo za DVD plejer na japanskom. Sa ovom poslednjom reformom, u Ustav je ušla i veoma hvaljena granica zaduživanja kao i mehanizam uravnotežavanja budžeta između pokrajina u kome je tačno u evro utvrđeno kome koliko novca pripada. Kakva glupost! Takvi detalji nemaju šta da traže u Ustavu. Ustavni patriotizam ne može više da se zasniva na tekstu koji jedva da iko razume.

Sva ova poboljšanja/pogoršanja bila su moguća zato što o njima nije pitan narod. Promene Ustava spadaju u nadležnost zakonodavca ako se sa tim saglase velike partije (a posebno onda kada su u koaliciji), tako da osim Ustavnog suda ne ostaje niko ko bi mogao da ih zaustavi. Nijedna partija se nije usudila da pitanje promene Ustava stavi na referendum.

Ustavu je naneta šteta, a posebno tokom poslednjih dvadeset godina. Međutim, bio bi to čudan oblik otklanjanja štete kada bi odbacili ceo Ustav i poverili donošenje jednog potpuno novog, navodno Evropi naklonjenog Ustava, i to baš onim političkim snagama koje su pričinile tako veliku štetu starom Ustavu.

Ustav je zaista izmaltretiran, ali je još uvek dobar, a ono što je najvažnije je da ovaj Ustav uživa veliko poverenje Nemaca. Osnovna prava sadržana u njemu su nešto najlepše što se osnovnim pravima može desiti, jer su postala deo ljudske svakodnevice. Pogrešna bi bila alternativa koja bi zahtevala ili da se stari navodno Evropi nenaklonjen Ustav žrtvuje ili da se dignu ruke od Evrope. Ova alternativa se i ne postavlja u ovom obliku. Niko ne traži da moramo da se odlučimo između Ustava i Evrope; to samo zahteva pogrešna doslednost u tumačenju prava kojoj su skloni pravnici, kojima pripada i vaš autor.

Ustav nije suprotan Evropi, on kao da je umotan u evropske simbole. U njegovoj preambuli piše da je nemački narod „nameran da postane jednaka karika u ujedinjenoj Evropi.“ Ovaj Ustav pokazao je Nemcima put u Evropu, on je bio kompas. Ali kompas se ne odbacuje kada smo blizu cilja, kompas nam je uvek potreban.

Možemo istovremeno da imamo Evropu i da sačuvamo Ustav, a oboje uz više demokratije. Evropi treba više demokratije, kao i nemačkom Ustavu. Evropi je potreban demokratski Ustav koji će pokazati da ishod sjedinjenja dvadesetsedam demokratija neće biti zakržljala već jedna potentna demokratija. A u Nemačkoj mora konačno da se sprovede u praksi ono što piše u Ustavu. Demokratija se ne ostvaruje samo putem izbora već i putem referenduma. Takav referendum o Evropi, o demokratskoj Evropi, morao bi uskoro da bude na dnevnom redu.

U budućnosti moraju da postoje dva Ustava. Jedan, novi evropski Ustav, organizacioni statut Evropske unije, u kome je na valjan način uređen odnos između Evropskog parlamenta, Saveta i Komisije. I drugi, stari nemački ustav, koji je ljudima prirastao za srce i koji mora da sačuva snagu i vitalnost. Oba Ustava povezivaće referendum i prihvatanje od strane suverena tj. naroda. Nemačkoj je potreban referendum, kao i Evropi.

Temelj evropske kuće ne stoji na ruševinama nacionalnih država. Ko želi da razruši pojedinačne države kako bi na njima izgradio Evropu i da pocepa njihove Ustave kako bi na njihovo mesto došao novi zajednički Ustav; taj ne razume ništa o Evropi. Evropa ne razbija, Evropa ne cepa. Evropa spaja.

Ustavi nisu tu da bi uništili veze među ljudima već da bi stvorili poverenje. Evropa je nova concordantia discordantium, delo koje nešto potpuno suprotno, čak protivrečno usaglašava i spaja. Evropa je demokratski projekat. Kako bi ga dovršili nisu nam potrebni pakleni planovi i đavolske alternative. Potrebni su nam ljudi.

Evropska kuća je velika kuća sa mnogo soba i vrata, sa mnoštvom kultura i mnogo različitih ljudi. Ova kuća čuva evropsku raznolikost i bogatstvo koje iz nje proizilazi. Ova kuća je naša domovina.

 
Süddeutsche Zeitung, 08.09.2012.

 

Preveo Miroslav Marković

Peščanik.net, 10.09.2012.