Makedonsko državče

 

 

majstori majstori
šta ste učinili
to nije moja kuća
to više nisam ja.
Aleksandar Sekulić, Majstori u kući

Nakon potpisivanja Prespanskog sporazuma sa Grčkom iz 2018. godine i usvajanja francuskog predloga za rešenje spora sa Bugarskom pre nekoliko dana, Severna Makedonija je i zvanično dobila status kandidata za Evropsku uniju, uz čestitke najviših evropskih zvaničnika, od Ursule fon Lajden, Makrona i drugih. Makedonska saga, držim, ima najbližu paralelu u epizodi Mućki u kojoj Trigger (Brzi), čistač ulica, od gradske većnice dobija orden zbog toga što već dvadeset godina koristi istu metlu. „Četrnaest puta menjao sam joj dršku, a sedamnaest puta četku“, hvali se Brzi drugarima u pabu, našta ga oni zbunjeno pitaju: „Kako, dođavola, to može biti ista metla?“ Naime, zamislimo umesto Brzog nekog Makedonca koji se istoj ekipi hvali kako mu je država, nakon 17 godina od podnošenja zahteva za kandidaturu, i zvanično postala kandidat, nakon što je u međuvremenu promenila ime, zastavu, ustav i udžbenike po zahtevu Grčke, a zatim se obavezala da će opet promeniti i udžbenike i ustav zbog bugarskog insistiranja da su joj jezik i nacija nastali od Bugara. Šta bi drugo moglo reći društvo za stolom osim: „Kako, dođavola, to može biti ista država?“

 

U duhu demokratije

Nije baš tako, reći ćete. Pa, da vidimo. Obiman Prespanski sporazum između Grčke i Makedonije, kojim se potonja saglasila da promeni ime države u Severna Makedonija, potpisan je u junu 2018. godine „u duhu demokratije, poštovanja ljudskih prava i fundamentalnih sloboda, i dostojanstva“, kako stoji u njegovoj preambuli. Posebnu pažnju privlače članovi 7 i 8 kojima se, između ostalog, Makedonija obavezuje da će u roku od šest meseci revidirati status spomenika, javnih zdanja i infrastrukture i, ukoliko oni na bilo koji način upućuju na staru helensku civilizaciju i čine integralni deo grčkog istorijskog i kulturnog nasleđa, sprovesti korektivne mere (član 8, stav 2), neće koristiti simbol koji je bio prikazan na njenoj zastavi i ukloniće ga sa svih javnih mesta i javne upotrebe na svojoj teritoriji (član 8, stav 3). Najzad, obe strane saglašavaju se da formiraju ekspertske komisije koje će, na osnovu naučnih činjenica i pouzdanih istorijskih izvora, „po potrebi revidirati bilo koje školske udžbenike i pomoćna nastavna sredstva kao što su mape, istorijski atlasi“ kao i kontrolisati buduća izdanja.

Osim toga, „strane prihvataju da se njihovo specifično shvatanje pojmova ‘Makedonija’, i ‘makedonski’, odnosi na različite istorijske kontekste i kulturno nasleđe“, pa tako kada Grci koriste te pojmove, oni se odnose ne samo na područje i narod na severu Grčke, već i ono što im pripada („but also their attributes“), kao i helensku civilizaciju, istoriju, kulturu i nasleđe tog regiona od antike do danas (član 7, stav 2); kada Makedonci koriste te pojmove, međutim, oni se odnose na njihovu sopstvenu istoriju, kulturu i nasleđe, koji su upadljivo drugačiji („distinctly different“) od onih koje koriste Grci. Najzad, obe strane navode kako „zvanični jezik i ostali atributi Druge strane nisu povezani sa drevnom helenskom civilizacijom, istorijom, kulturom i nasleđem severnog regiona Prve strane“ (član 7, stav 4).

Od svih paradoksa kojima obiluje ovaj dokument ovaj je, valjda, najveći. Cela Evropa, Zapad, čitav Mediteran pa i vasceli svet baštini helensku kulturu i jezik i oseća povezanost s njom, samo su Makedonci izuzetak? Sve i da želimo da se – prema slovu ovog sporazuma – ograničimo samo na severni region Grčke, kako bismo to izveli u praksi? Budući da je Aristotel Stagiranin tj. Makedonac, da li to znači da treba da odbacimo svaku vezu između njegovog učenja sa našom kulturom? Ili ćemo izbaciti samo ona saznanja do kojih je Aristotel došao tokom boravka u Makedoniji, dok je bio tutor Aleksandru Velikom? A šta ako je sve svoje glavne misli Aristotel već doneo u glavi iz Stagire? Koja to komisija može da iz današnjeg korpusa znanja odvoji šta je to Aristotelovo a šta nije, kad gotovo svaki udžbenik počinje time da ime, podela i opis današnjih prirodnih i društvenih nauka dolazi upravo od njega? Dakle, svima drugima Grci će pričati nadugačko i naširoko kako njihova kultura, politika, nauka i filozofija imaju helenske korene, samo će ih odricati Makedoncima?

Nevolje sa jezikom

Posebno je interesantan stav 4 Prespanskog sporazuma u kom se kaže: „Druga strana navodi kako njen zvaničan jezik, makedonski jezik, pripada grupi južnoslovenskih jezika.“ Pažljivom čitaocu neće promaći to da grčka strana ovim ne priznaje nužno ni zvaničan jezik severnog suseda kao makedonski jezik niti njegovu posebnost u grupi južnoslovenskih jezika – tu tvrdnju iznosi samo makedonska strana. No, dok je jezičko pitanje u slučaju spora sa Grčkom bilo suštinski marginalno, jer Grcima nije problem postojanje makedonskog jezika i nacije po sebi, dokle god se Makedonci ne vezuju za antičke Makedonce, u sporu sa Bugarima, koji makedonski smatraju dijalektom bugarskog, ono je ključno.

Šta u tom smislu donosi najnoviji dokument? U najnovijem Protokolu o kom se, u osnovi, 16. jula izjašnjavalo makedonsko Sobranje, Republika Severna Makedonija se obavezuje da će: u svoj Ustav uvrstiti i Bugare, da će makedonska vlada „reafirmisati osudu i izvinjenje za nepravde i represiju izvršenu u prošlosti, direktno ili indirektno, od strane komunističkih vlasti protiv građana na osnovu njihovog etno-političkog samoopredeljenja, uključujući i Bugare“, sprovesti rehabilitaciju žrtava represije iz komunističkog perioda, „garantovati slobodno ostvarivanje prava Bugara u Republici Severnoj Makedoniji na slobodno izražavanje, zaštitu i razvoj identiteta i specifične karakteristike njihove zajednice“, da će suzbijati govor mržnje protiv Bugara i postići rezultate u krivičnom gonjenju onih koji ga koriste, da će „poštovati sve zajedničke istorijske događaje i ličnosti prethodno dogovorene“, dostaviti izmenjenu lekciju o Samuilovom carstvu iz udžbenika za 7. razred i „promeniti sadržinu udžbenika geografije za 7. razred, zbog neosnovanih etničkih/teritorijalnih pretenzija“, itd.

Osnovni utisak koji ovaj dokument daje jeste jednostranost niza mera i obaveza, koje se odnose samo na makedonsku stranu. Bugari će biti priznati u Severnoj Makedoniji ali ne i Makedonci u Bugarskoj, samo će bugarske žrtve komunističke represije u Makedoniji biti zvanično rehabilitovane, ali ne i one makedonske u Bugarskoj, samo će Severna Makedonija garantovati ostvarenje prava Bugara u svojoj zemlji. A šta je sa Drugim svetskim ratom? Pa nisu Makedonci okupirali Bugare 1941. nego obratno. Šta je sa žrtvama bugarske okupacije? Drugim rečima, nema ni slova o makedonskoj zajednici u Bugarskoj i njihovim pravima, stradanjima pre, za vreme i posle Drugog svetskog rata. I, pri svemu tome, ovaj Protokol ne sadrži sve obaveze koje je makedonska strana preuzela, jer se poziva na neke prethodne dogovore koji će tek naknadno biti objavljeni. Drugim rečima, status i posebnost makedonskog jezika, prava Makedonaca na sopstveni identitet, recipročno izvinjenje za bugarsku okupaciju ili zločine počinjene u Drugom svetskom ratu, nisu ni slovom pomenuti.

Nema, dakle, nijedne reči o makedonskom jeziku, osim što se Protokol završava napomenom da je on potpisan u Sofiji, „u dva originalna primerka, svaki na zvaničnom jeziku država – bugarskom jeziku, saglasno Ustavu Republike Bugarske i makedonskom jeziku, saglasno Ustavu Republike Severne Makedonije“. Tokom prvog dana skupštinske rasprave, predsednica Evropske komisije Ursula fon Lajden je makedonske poslanike u Sobranju uveravala rečima: „nema sumnje da je makedonski jezik vaš jezik i mi to potpuno poštujemo”. No, to mi se očito odnosi na briselsku administraciju, ali ne i na Bugare koji će, dakle, imati punu slobodu da i dalje tvrde kako makedonska nacija ne postoji i kako je makedonski jezik dijalekat bugarskog.

 

Sve su nacije izmišljene, samo su neke umišljenije od drugih

Da se razumemo, sve su nacije, kako kaže Benedikt Anderson, „zamišljene zajednice“, moderni politički proizvodi puni protivrečnih, proizvoljnih istorijskih refleksija, priča o povezanosti krvi i tla, o junačkoj i drevnoj prošlosti i slavnim precima. Noviji narativ o današnjim slovenskim Makedoncima kao potomcima drevnih Makedonaca, naslednicima Aleksandrovog carstva i slično je, stoga, besmislica. Ali, isto tako, etnička, genetska i kulturna veza između današnjih Grka sa drevnim Grcima ili današnjih Bugara sa stepskim plemenom Bulgara po kojima su dobili ime, toliko je daleka i posredovana, da nijedna moderna politička zajednica ne bi trebalo da polaže monopol na Aleksandra Velikog ili Samuila, a kamoli da na osnovu tog prava ograničava druge u pogledu imena zemlje, zastave i državnih simbola. Budućnost jedne evropske zemlje ne sme zavisiti od str. 34 u udžbeniku geografije za 7. razred osnovne škole. To je direktno suprotno „duhu demokratije, poštovanja ljudskih prava i fundamentalnih sloboda, i dostojanstva“. Ako današnji Bugari i Grci i dalje boluju od nacionalnih fikcija i frustracija, Evropska unija i njeni lideri trebalo bi da ih od njih trezne i leče, a ne da ih ohrabruju pozdravljajući sporazume koji počivaju „na kompromisima i ravnoteži” (Makron), pri čemu se jednima, koji su van unije, do samopotiranja sužavaju osnovna politička prava, dok se drugi, unutar nje, učvršćuju u svojoj isključivosti.

Autor je naučni saradnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu.

Peščanik.net, 23.07.2022.

Европските пари ни се лизгаат низ рака

Од

 Сашо Таневски

Нестручност или неажурност при аплицирањето пред европските фондови

Државата пропушта и не успева да дојде до многу европски фондови најмногу поради неажурноста на институциите, но и недоволната стручност да се изготват издржани проекти што Европа ќе ги финансира, а бенефиции од тоа ќе имаат македонските граѓани.
Потврда за тоа е последниот пропуст што го направи Македонија останувајќи без едно евро од солидарниот фонд за здравство на Европската Унија оти навреме не аплицирала, иако објаснувањето од Секретаријатот за европски прашања е дека земјава не ги исполнувала критериумите за ваква помош бидејќи добро ја менаџирала ковид-кризата и поради тоа не ѝ следувале европски пари.
Од друга страна, 17 земји-членки, но и три земји-кандидати, Албанија, Србија и Црна Гора, ќе поделат вкупно 530 милиони евра, што во голема мера ќе значи помош за нивните здравствени системи.

Очигледно практиките да се пропуштаат важни европски пари стануваат секојдневие, па наместо проектите важни за државата и за граѓаните да ги финансира ЕУ, непотребно се трошат буџетски пари што би можеле да бидат наменети за други цели.

Во тек е процесот на реформа на образовниот систем за кој исто така се потребни европски пари во континуитет, така што неизвесно е како ќе се испочитува темпото на образовните реформи ако и тука се направат пропусти и државата извиси во добивањето средства.
Посебна приказна се локалните самоуправи, кои имаат релативно мали капацитети за подготовка на квалитетни проекти со кои би можеле да се добијат пари од европските фондови, па во најголем дел тие остануваат неискористени иако повеќето македонски општини мака мачат со водоснабдување, канализации, патишта, екологија, депонии и слично.
Некои од аналитичарите со кои се консултиравме сметаат дека вината лежи во тоа што се изоставуваат квалитетните и стручни кадри, за сметка на партиските вработувања во администрацијата.
– Ова е доказ дека ниту Владата, ниту локалните самоуправи не инвестираат во квалитетен кадар што ги знае овие проекти и начини како се аплицира за разни програми бидејќи на такви места најчесто, да не речам исклучиво, се поставуваат партиски кадри. И кога вие ќе поставите партиски кадри не може да очекувате тие да ги знаат сите детали, да ги знаат сите програми, едноставно да бидат стручно посветени во таа работа – вели Синиша Пекевски, аналитичар.
Според него, дополнителен проблем е што државата не користи надворешни ресурси преку лица што се стручни во одредена област. 

Цел свет функционира врз принципот на аутсорсинг, освен во Македонија. Тука и да се користи тој аутсорсинг, се користи врз принципот „пријател на пријател“, бизнисите се даваат на свои луѓе. Во ваква ситуација оние што се навистина стручни, доаѓаат во многу подредена ситуација. Голем дел од тие надворешни консултанти воопшто не сакаат да работат со која било власт, бидејќи кај нас работите што се нудат најчесто се или криминални, или наместени, или некого да заглават, така што голем број од нив не сакаат да работат со властите бидејќи тие не играат чесно и не работат во полза на граѓаните, туку се интересираат само да остварат лична корист – појаснува Пекевски.
Тој додава дека токму поради ваквите причини, Европа сè поретко ќе ја прифаќа Македонија како партнер во какви било проекти.

Тоа го покажува угледот што го има Македонија во светот. И веројатно сè помалку ќе нè ставаат во игра и сè полоши и потешко достижни услови ќе ни поставуваат, така што низ форма на техничка документација ќе нè спуштаат сè подолу и подолу за да ни покажат дека не сакаат да нè играат бидејќи сме криминално општество – истакнува Пекевски.
Универзитетскиот професор Живко Андревски е на ставот дека државата нема воспоставено механизми да ги користи вистинските потенцијали со кои располага, па затоа се случува да ги пропушта европските пари. 

Не се воспоставени механизми, канали, начини за да се користи македонскиот потенцијал. Не може држава со Универзитет што постои 80 години и со сите кадри што досега произлегле да не може да наоѓа одговори за урбанизам, за земјоделство, за туризам, за економски проекти, екологија… Државата треба сама да се организира, да ги користи потенцијалите, да ги лови можностите – порачува Андревски.
Според него, дополнителен проблем е и тоа што државната администрација во земјава е трома и лошо организирана.

Државната администрација кај нас не е поставена на тој начин да може да ги препознава и да аплицира со проекти пред европските фондови. Задачата на еден дел од таа администрација е само да биде на државна плата. Кај нас на конкурси не се примаат најквалитетните кадри што покажуваат амбиции за работа, туку најчесто се избираат луѓе со несоодветно образование. Оттаму е големиот проблем на партиската администрација. Проблемот е што таа администрација е трома, не е функционална, не е полезна за развојот, не е употреблива за да ги оправда парите што ги зема и да помага, значи да испорачува такви услуги што на граѓаните и општеството во целина ќе му помага да чекори напред – вели Андревски.
Тој ја истакнува потребата од искористување на експертите во земјава, кои во координација со дел од постручната администрација би можеле да помогнат во што поголемо искористување на европските пари, наместо неповратно да се пропуштаат ваквите можности.

 

Evropska kuća

Nekada davno, katedrale su predstavljale trigonometrijske tačke Evrope. One su bile dom celokupne evropske umetnosti u kojima je ona nalazila svoj izraz, od Brisela, Barselone, Antverpena i Strazbura, preko Beča, Londona, Magdeburga i Upsale, pa do Ahena, Kutenberga, Burgosa i Klauzenburga. Od prezimena čuvene graditeljske porodice Parler, graditelja svih katedrala od Frajburga do Praga, nastao je izraz vođa radova (polier).

Želeli bismo da vođe njihovog duha i sposobnosti učestvuju u gradnji evropske kuće. Isto tako priželjkujemo da sudije nemačkog Ustavnog suda iz Karlsruea, kada 12. septembra budu odlučivali o ustavnosti Evropskog stabilizacionog mehanizma i Fiskalnog pakta, imaju u vidu širu sliku.

Izgradnja starih katedrala trajala je dugo, a ponekad nezamislivo dugo. Na čuvenoj katedrali u Kelnu radovi su sa prekidima trajali 632 godine. A ukoliko je gradnja išla brže tj. kada bi se dogodilo da se katedrala izgradi za vreme graditeljevog života, za to su traženi iracionalni razlozi – verovalo se da je tu đavo sigurno umešao svoje prste.

U mnogim legendama koje su pratile izgradnju katedrala glavni protagonisti su očajni graditelji koji su, ne bi li konačno završili ono što su započeli, sklapali pakt sa đavolom. Graditelji su rogatom podizvođaču kao nagradu obećavali dušu onoga ko prvi uđe u katedralu prilikom njenog otvaranja. Legende kažu da su mnogi lukavi graditelji nadmudrili đavola, koji se nadao da će njegove žrtve biti kraljevi, biskupi ili carevi, ali je na kraju morao da se zadovolji psom u Regenzburgu ili vukom u Ahenu.

Izgradnja evropske kuće, u poređenju sa gradnjom katedrala, traje veoma kratko; radovi napreduju, ali još uvek nije gotovo. Izgradnja je trenutno zapala u teškoće, graditelji su demotivisani, na jednoj strani se još uvek gradi, na drugoj se sanira, tamo se nešto podiže, ovde se osipa, a postoji i zabrinutost da će radovi biti potpuno obustavljeni. Zašto? Razlog je kao i uvek novac, ali i činjenica da se evropska kuća, za razliku od srednjovekovnih katedrala građenih mermerom, gradi od suvereniteta koji isporučuju države članice.

Nemački Ustav, barem tako kažu mnogi stručnjaci za ustavno pravo, zabranjuje dalji prenos nemačkog suverenog materijala, jer je već ionako mnogo odvezeno u tu istu Evropu, tako da je sada ugrožena sama suština Ustava. Ustav mora da očuva ovo jezgro, te bi Ustavni sud sada trebalo da izda naredbu o zabrani dalje isporuke. Takva zabrana imala bi za posledicu obustavu gradnje evropske kuće jer su Nemci njeni najvažniji graditelji. Obustava radova bi bila izuzetno delikatna i opasna, prekid radova na katedrali u Kelnu trajao je čitavih 300 godina.

Šta možemo da uradimo da se izgradnja nastavi? Postoji jedan đavolski predlog koji kao da se oslanja na srednjovekovne legende. Za završetak evropske kuće moramo da žrtvujemo dušu u kojoj se ogleda nemački identitet, moramo da žrtvujemo Ustav. Ovaj akt žrtvovanja je neophodan kako bi se radovi na evropskoj kući priveli kraju.

Suočavanje sa ovim izborom ni proevropskim Nemcima ne pada lako. Da li je Ustav cena koju moramo da platimo za Evropu? Da li moramo da odbacimo ovaj Ustav i napišemo potpuno novi za čije je usvajanje potreban referendum? Bila bi to cena koja je daleko veća od stotina milijardi datih za sve dosadašnje pakete pomoći.

Ustav je krunski dragulj nemačke demokratije. On je čuveni i širom sveta kopirani blistavi primer konstitucionalizma i srce prosvećene nemačke duše. Ovaj Ustav je tokom vremena na mnogim mestima razvodnjen, ali se i dalje poštuje, ceni, uvažava, čak i voli. Da li Nemci za završetak evropske kuće moraju da isčupaju svoje srce, ili da odustanu od evropskog projekta.

Nemački Evropljani, koji bi za Evropu iščupali i svoje srce, pokušavaju da umire druge i da opravdaju svoj postupak. Morali bismo da napišemo još bolji, novi, Evropi naklonjen Ustav i onda pozvati narod da odluči. Metoda transplantacije srca opisana je u poslednjem članu Ustava. I autor ovoga teksta se uvek za ovo zalagao. Postoje argumenti kojima bi mogli da umanjimo riskantnost ove operacije. Ustav je tokom poslednje 63 godine menjan čak 60 puta i zašto ga sada ne bi zamenili jednim potpuno novim, Evropi nesporno naklonjenim Ustavom.

Od većine dosadašnjih promena, Ustav nije imao puno koristi. „Lakonsko dostojanstvo“ prvobitnog teksta Ustava, kako je to rekao berlinski stručnjak za ustavno pravo Kristof Melers, je ovim promenama izgubljeno. Ustav danas ima dva puta više teksta nego onaj iz 1949. umetnuti su mnogobrojni novi članovi, a od prvobitnih 146 članova samo je 83 ostalo neizmenjeno.

To samo po sebi ne mora da bude loše jer su promene znak da se Ustav shvata ozbiljno. Ali nije dobro ako su promene pretežno loše, što se ogleda u tome da su članovi opterećeni detaljima, kao što je na primer prvobitno veoma mali član o pravu azila, koji je sada ne samo 40 puta duži od svog prethodnika već u sebi sadrži veliki broj rigidnih i za izbeglice veoma nepovoljnih odredbi. Ustavne promene „više ne struktuiraju političke odluke već ih anticipiraju“, žali se Diter Grim i dodaje „kada bi danas nekome palo na pamet da nešto u Ustavu precizira verovatno bi uneo celi zakon koji reguliše tu oblast“.

Kraće rečeno, Ustav je ranije bio bolji. Skloni smo da hvalimo delimično nerazumljivi i na nekim mestima skrpljeni tekst Ustava. Precizne, svima razumljive rečenice su zamenjene nerazumljivim birokratskim blebetanjem.

Prva federalistička reforma iz 2006, kada je u Ustav unet čitav jedan zakon, bila je vrhunac ove nesrećne prakse. Dok je druga federalistička reforma iz 2009. u njega ugurala sadržinu međudržavnog ugovora, koja je toliko nerazumljiva da podseća na upustvo za DVD plejer na japanskom. Sa ovom poslednjom reformom, u Ustav je ušla i veoma hvaljena granica zaduživanja kao i mehanizam uravnotežavanja budžeta između pokrajina u kome je tačno u evro utvrđeno kome koliko novca pripada. Kakva glupost! Takvi detalji nemaju šta da traže u Ustavu. Ustavni patriotizam ne može više da se zasniva na tekstu koji jedva da iko razume.

Sva ova poboljšanja/pogoršanja bila su moguća zato što o njima nije pitan narod. Promene Ustava spadaju u nadležnost zakonodavca ako se sa tim saglase velike partije (a posebno onda kada su u koaliciji), tako da osim Ustavnog suda ne ostaje niko ko bi mogao da ih zaustavi. Nijedna partija se nije usudila da pitanje promene Ustava stavi na referendum.

Ustavu je naneta šteta, a posebno tokom poslednjih dvadeset godina. Međutim, bio bi to čudan oblik otklanjanja štete kada bi odbacili ceo Ustav i poverili donošenje jednog potpuno novog, navodno Evropi naklonjenog Ustava, i to baš onim političkim snagama koje su pričinile tako veliku štetu starom Ustavu.

Ustav je zaista izmaltretiran, ali je još uvek dobar, a ono što je najvažnije je da ovaj Ustav uživa veliko poverenje Nemaca. Osnovna prava sadržana u njemu su nešto najlepše što se osnovnim pravima može desiti, jer su postala deo ljudske svakodnevice. Pogrešna bi bila alternativa koja bi zahtevala ili da se stari navodno Evropi nenaklonjen Ustav žrtvuje ili da se dignu ruke od Evrope. Ova alternativa se i ne postavlja u ovom obliku. Niko ne traži da moramo da se odlučimo između Ustava i Evrope; to samo zahteva pogrešna doslednost u tumačenju prava kojoj su skloni pravnici, kojima pripada i vaš autor.

Ustav nije suprotan Evropi, on kao da je umotan u evropske simbole. U njegovoj preambuli piše da je nemački narod „nameran da postane jednaka karika u ujedinjenoj Evropi.“ Ovaj Ustav pokazao je Nemcima put u Evropu, on je bio kompas. Ali kompas se ne odbacuje kada smo blizu cilja, kompas nam je uvek potreban.

Možemo istovremeno da imamo Evropu i da sačuvamo Ustav, a oboje uz više demokratije. Evropi treba više demokratije, kao i nemačkom Ustavu. Evropi je potreban demokratski Ustav koji će pokazati da ishod sjedinjenja dvadesetsedam demokratija neće biti zakržljala već jedna potentna demokratija. A u Nemačkoj mora konačno da se sprovede u praksi ono što piše u Ustavu. Demokratija se ne ostvaruje samo putem izbora već i putem referenduma. Takav referendum o Evropi, o demokratskoj Evropi, morao bi uskoro da bude na dnevnom redu.

U budućnosti moraju da postoje dva Ustava. Jedan, novi evropski Ustav, organizacioni statut Evropske unije, u kome je na valjan način uređen odnos između Evropskog parlamenta, Saveta i Komisije. I drugi, stari nemački ustav, koji je ljudima prirastao za srce i koji mora da sačuva snagu i vitalnost. Oba Ustava povezivaće referendum i prihvatanje od strane suverena tj. naroda. Nemačkoj je potreban referendum, kao i Evropi.

Temelj evropske kuće ne stoji na ruševinama nacionalnih država. Ko želi da razruši pojedinačne države kako bi na njima izgradio Evropu i da pocepa njihove Ustave kako bi na njihovo mesto došao novi zajednički Ustav; taj ne razume ništa o Evropi. Evropa ne razbija, Evropa ne cepa. Evropa spaja.

Ustavi nisu tu da bi uništili veze među ljudima već da bi stvorili poverenje. Evropa je nova concordantia discordantium, delo koje nešto potpuno suprotno, čak protivrečno usaglašava i spaja. Evropa je demokratski projekat. Kako bi ga dovršili nisu nam potrebni pakleni planovi i đavolske alternative. Potrebni su nam ljudi.

Evropska kuća je velika kuća sa mnogo soba i vrata, sa mnoštvom kultura i mnogo različitih ljudi. Ova kuća čuva evropsku raznolikost i bogatstvo koje iz nje proizilazi. Ova kuća je naša domovina.

 
Süddeutsche Zeitung, 08.09.2012.

 

Preveo Miroslav Marković

Peščanik.net, 10.09.2012.

Why availability is the new affordability when it comes to home buying

 Jon Gorey - Globe Correspondent, 

Realtors and housing experts are warning of a difficult spring for first-time home buyers. Prices had climbed for seven straight years before skyrocketing during the pandemic. With buyer demand far outpacing the number of homes for sale, median home prices were up 12.9 percent in December compared with the year before, marking the 106th consecutive month of year-over-year price gains, according to the National Association of Realtors.

And incomes haven’t kept pace with those fast-rising home prices. Even before the pandemic, “prices were about 4.3 times higher than the median household income,’’ said Alex Hermann, senior research analyst at Harvard’s Joint Center for Housing Studies. That basic measure of housing affordability, already at its worst level since 2006, almost certainly rose again in 2020. “Nationally, price-to-income ratios have risen for eight straight years,’’ he said.

Realtors are watching prices slip out of reach for their first-time buyers in real time. “I’ve seen properties that were listed just a few months ago at one price come back on the market in January or February at a higher price, so that tells you everything you need to know,’’ said Alexander Jean-Baptiste, in-house realtor with the Massachusetts Affordable Housing Alliance. “It can be a little disheartening to watch, right before our very eyes, people getting priced out not over the course of years, but over the course of months, or even a matter of weeks.’’

In the Boston area, even a household earning $100,000 could afford to buy only 23 percent of the homes listed for sale in December, according to NAR senior economist Nadia Evangelou. That calculation assumes a 20 percent down payment, and an affordable mortgage payment is defined as one that doesn’t exceed a quarter of a household’s income.

And yet, by some measures, homes have actually gotten more affordable since 2018. How can that be?

Interest rates.

“The cost of a $400,000 mortgage can drop $220 a month when the rate falls from 4 percent to 3 percent,’’ Evangelou said. And average rates on a 30-year mortgage hit record lows in 2020.

“We’ve seen a long-term decline in interest rates going back to the ’70s, especially in the last year,’’ Hermann said. In July, the average rate on a 30-year fixed-rate mortgage on Freddie Mac’s Primary Mortgage Market Survey dipped below 3 percent for the first time in its nearly 50-year history. Those record-low rates allow buyers to purchase a more expensive home without any change to their monthly mortgage payment.

In fact, when you look not just at home prices, but at the monthly cost of homeownership when adjusted for inflation, the mortgage payment on a median-priced American home is pretty much the same today as it was 20 years ago, if not lower. “According to our Housing Affordability Index, housing is more affordable now compared to 1980 and 2000,’’ Evangelou said.

For example, the median price of a Massachusetts single-family home was $460,000 in 2020. With a 10 percent down payment, a 30-year mortgage at 3.11 percent (the average rate over the course of 2020) would carry a monthly payment of $1,770, before taxes and insurance.

Back in 2000, the state’s median home price was $185,700, but the average rate on a 30-year mortgage was 8.05 percent, closer to the long-term average. That mortgage would have cost $1,232 a month — or $1,852 in today’s dollars, after adjusting for inflation. Even the bargain home prices of the early 1980s were offset somewhat by double-digit interest rates that seem more akin to credit card rates of today.

“The fact that the rates are low right now, that is basically the only good thing we have going for us as home buyers,’’ said Dana Bull, a realtor at Sagan Harborside Sotheby’s International Realty in Marblehead.

But that mortgage affordability, however welcome, comes with a caveat, Hermann said. “Higher home prices are often going to require a larger down payment, which is often the biggest barrier to accessing homeownership, especially for first-time buyers with low or moderate incomes,’’ he said. And most measurements of home affordability are missing that key data point: the ability to make a down payment. “That’s the biggest blind spot in these measures.’’

While low down-payment loans are available for first-time home buyers, a $50,000 price jump can quickly add thousands of dollars in upfront costs to a home purchase. And first-time buyers with scant down payments can have a harder time winning bidding wars against buyers with more cash on hand.

“A lot of times sellers want to go with a sure thing over the person who has to get more through lending,’’ said Daryl Fairweather, chief economist at Redfin. “And if the price escalates, and you have to come up with more of a down payment, but you’re already at your limit … you’ll get priced out faster than somebody who has more savings.’’

Buyers who are able to waive inspection or financing contingency clauses also have an advantage in multiple-offer situations, Fairweather said. And that further favors buyers with enough savings to absorb the “hidden risks’’ of a competitive housing market. “If something comes up during the home inspection that they have to pay for, or if their bank decides that the price is too high and it doesn’t get appraised at the price they paid for it, then they have to pay more out of pocket in cash,’’ she said.

‘A lot of times sellers want to go with a sure thing over the person who has to get more through lending.’ — Daryl Fairweather

Bull said availability has overtaken affordability as the big concern among her buyers. “The main talking point now is there’s nothing to buy,’’ she said. “People are willing, and able, in a lot of these situations, to spend $900,000 or a million dollars on a property that they deem worth it. But that’s the issue, finding a property that’s worth it when there’s nothing to choose from.’’

“It’s a hyper seller’s market right now,’’ said Steve Medeiros, president of the Massachusetts Association of Realtors. With less than a month’s supply of homes on the market in December, Medeiros said — down from two months in December 2019 and a 4½-month supply in 2015 — there are more buyers than inventory, and simply being able to afford a home doesn’t guarantee you’ll be successful in purchasing one. “I just had a listing, we had seven offers on the property,’’ he said. “But only one person can buy it.’’

“It’s tough out there,’’ said Adam Rosenbaum, realtor at Century 21 Adams KC in Arlington. “Yes, rates are low, which means greater purchasing power — but that’s true for everyone. Supply and demand still rule.’’ Rosenbaum has younger clients who have submitted three offers over the asking price but have yet to land a winning bid.

Medeiros said there’s hope on the horizon in the form of new construction, though it will take a while before enough new housing hits the market to relieve price pressure. New housing starts and construction permits have recovered from an early pandemic dip, and the long pushed-for “Housing Choice’’ measures in the state’s recently passed economic stimulus bill will eventually boost inventory by encouraging denser development near MBTA stations and allowing towns to approve new projects and accessory dwelling units by a simple majority vote.

One recent development is helping some home buyers right now, though. Those who expect to continue working remotely at least part of the time going forward are now able to consider more distant — and more affordable — areas. “I’m now regularly working in towns that I previously rarely visited,’’ Rosenbaum said.

The pandemic push toward open, suburban spaces has also improved affordability in downtown Boston. “The best spot to be in right now is buying in a complex in the city,’’ Bull said. “The worst spot is if you’re trying to buy a single-family in an entry-level to mid-level price bracket outside the city.’’

Whatever the larger trends are, however, affordability ultimately comes down to whether individual buyers can afford the home they want. And against a pandemic that has laid waste to entire industries while buoying others, that varies dramatically. While millions of Americans have lost work or income in the past year, others have kept drawing steady salaries. Even as many in the first group are struggling to make rent, much less to save for a down payment, some white-collar workers have managed to pad their savings in a year with minimal commuting or vacation expenses.

Jean-Baptiste said some of his clients have had to put their home searches on hiatus due to a job loss or other misfortune. Meanwhile, others have gone back to their lenders and discovered they now qualify for a larger loan due to lower interest rates. That’s a bright spot, Jean-Baptiste said. “Instead of being at the back end of a multiple-offer situation, now they’re toward the top — they’re actually getting the properties,’’ he said.

Bull is also surprised by how fluid people’s budgets have become and how what they consider “affordable’’ can completely change by the week. In the past, she said, buyers had a set amount they could afford to pay each month, and it took a lot to change that. But between the scrapped vacations, postponed weddings, and shifting child-care plans of the pandemic, people’s finances have been in greater flux, often resulting in extra savings.

And more often than not, “they’re willing to put that money towards a home,’’ Bull said. “Because that’s the most important thing in everybody’s lives right now — being at home.’’

Jon Gorey blogs about homes at HouseandHammer.com. Send comments to jongorey@gmail.com. Follow him on Twitter at @jongorey. Subscribe to our free real estate newsletter at pages.email.bostonglobe.com/AddressSignUp.

МИКРОФИНАНСИРАЊЕ

Кога на македонскиот пазар се појавија компаниите кои се занимаваат со микрофинансирање, или кај нас познати како компании за брзи кредити, во јавноста беа пречекани со голема доза на скептичност и недоверба. Македонскиот потрошувач на кредити беше навикнат на користење на класичните банкарски производи (потрошувачки кредит, кредитни картички, револвинг кредити и дозволено пречекорување), во јавноста се наметна став за неефективноста на производите поради нивните високи трошоци и истите беа атрактивни само за одредена група на клиенти за кои немаше втора опција. Донекаде таквите ставови се оправдани ако се земе во предвид маркетинг стратегијата и реалните високи трошоци изразени преку СВТ во % (стапка на вкупни трошоци над 40%). Од друга страна, истите се регулирани од страна на министерството за финансии(за разлика од банкарскиот сектор кој е регулиран од централната банка). Во едно такво опкружување и досегашното искуство од првите неколку години на функционирање се поголеми се дискусиите дека стартот беше погрешно интерпретиран и дека постоењето на финансиските друштва е далеку од патеката по која треба да се движат. Во однос на законската регулатива и можностите за делување на овие финансиски друштва најбитни елементи се однесуваат на минималното ниво на потребен оснивачки влог, кое е дефинирано на 6.000.000 МКД, додека нивото на одобрени кредити може да биде 10 пати повисоко од основниот влог. Од аспект на деловните активности кои може да се извршуваат, листата е следна: кредити, картички, факторинг, гаранции, финансиско советување, изнајмување на имот и оперативен лизинг.

Идеата за микрокредитирањето почна да се развива во 70-тите години од страна на американски финансиски групации, пред се во неразвиените афрички земји, а замислата беше да се поддржат најсиромашните слоеви на население(оние со доход под 2$), одредени социјални групи(пред се женската популација), поддршка на новоотворените бизниси и стартапи и самостојните земјоделци. Од овие идеи кај нас многу малку е имплементирано. Она што се форсира е купувањето на рати преку склучени договори со трговци, класични потрошувачки кредити и финансирање на половни возила.

Основната идеа е на овој текст е укажување на важноста од постоењето на овие финансиски друштва, можноста за зголемена интеграција во финансискиот свет, бенефитите кои може да се искористат од ваквите производи и начинот на функционирање. Кога корисниците подобро би ги познавале производите, истите поадекватно би се користеле.

1. Основната намена на овие производи е задоволување на краткорочните потреби за финансирање на физичките лица, а користењето на истите треба многу паметно да се размисли од аспект на можноста за нивна редовна отплата. Периодот на отплата треба да биде што пократок и средствата треба да бидат наменети за остварување на дополнителна корист. Таа корист може да биде валорирана преку задоволување на одредени дневни или неделни потреби, користење на средствата за образовен процес, започнување на сопствен мал бизнис и сл.
2. Износот на каматната стапка е релативно низок, но она што ги зголемува вкупните трошоци за кредитот се административните трошоци, дополнителните трошоци за одредени барања на клиентите(изводи, картички, пинови, пресметки за ликвидации и потврди за подмирени обврски). Сето ова може многу да се одрази врз вкупната цена на чинење. Треба да се има во предвид фактот дека изворот на средства на овие финансиски друштва е со многу повисока каматна стапка од изворите на средства на банкарските корпорации, а исто така нивната големина е ограничувачки карактеристика при користење на економијата од обем.
3. Од аспект на идните можности за развој на овој сектор може да се издиференцираат следните сегменти:

• Развој на мрежа со банкомати на кои корисниците ќе може да ги извршуваат своите оперативни активности поврзани со користење на производите. Во останатите држави постојат банкомати за кои не е потребна ниту картичка, а со помош на дигиталната технологија може да се реализираат најразлични трансакции.
• Специјализирани кредитни продукти преку оперативен лизинг за одредени бизнис сегменти. Потребата од еден ваков производ значително ќе ги зголеми инвестициските можности на новите претприемачи, а сето тоа ќе придонесе за зголемено ниво на технолошка опременост и поквалитетни производи. Со оглед на тоа што важиме за земјоделска земја, сличен производ може да се генерира за обнова на механизацијата и приклучните алати за сезонска употреба.
• Со оглед на тоа што аукциите се повеќе се застапени во нашето секојдневие, се наметнува потреба од користење на гаранции. Еден ваков производ значително ќе го олесни пристапот до потребната документација и на брз и ефикасен начин ќе се зголеми ефикасноста на наддавањето.

Пред финансиските друштва се чини има долг пат кој мора да го поминат, пред да може да се каже дека се комплетен сегмент кој ќе задоволува една издиференцира група. Таа целна група сепак не треба да биде постојана, односно еден клиент не би требало постојано да ги користи овие производи, туку тие да бидат пропратен елемент при остварување на едни повисоки и  подолгорочни финансиски цели. Нивното постоење ги зголемува можностите за користење на финансиски услуги скоро за секого, а токму тоа е главната определба за нивна поддршка во развојот на финансискиот систем.

Автор: Стручен соработник на Пари

Неколку тажни лекции што можe да се научат од искуствата на Бугарија со ЕУ

 Во 2007 година, бевме толку среќни и горди што конечно се најдовме на тоа митолошко место, во тој претенциозен клуб само за избрани членови, познат како ЕУ. Меѓутоа, тринаесет години по пристапувањето, овој европски сон повеќе наликува на кошмар.

Кон крајот на 90-тите години од минатиот век и на почетокот на првата деценија од овој, Бугарите ги заведе сонот којшто денес го мами и Западниот Балкан – „европската перспектива“. Во општоприфатената митологија за институциите на ЕУ и за глобалните лидери, овој европски сон се поистоветува со демократија, владеење на правото, почитување на човековите права, економски просперитет, светла иднина за младите и општо земено – среќа.

Во 2005 година, Бугарија го потпиша, како што беше наречен, „историскиот“ договор за пристап. Во 2007 година, бевме толку среќни и горди што конечно се најдовме на тоа митолошко место, во тој претенциозен клуб само за избрани членови, познат како ЕУ. Меѓутоа, тринаесет години по пристапувањето, овој европски сон повеќе наликува на кошмар. Од овој аспект, мрачното патување на Бугарија во ЕУ може да служи како поука на граѓаните од Западниот Балкан, особено во врска со лицемерието на политичарите и на институциите на ЕУ и потребата уште на почетокот да се повикаат на одговорност.

ЕУ-катастрофата на Бугарија

Во 2020 година, највлијателниот медиум во Брисел, „Политико“ (Politico), отворено ја нарече Бугарија „мафијашка држава“. Впрочем, ако ги анализирате реномираните индекси и извештаи за демократија, може да се запрашате дали земјата влегла во Унијата по грешка.

Индексот за перцепција на корупцијата од „Транспаренси интернешнл“ редовно ја рангира Бугарија како најкорумпирана членка на ЕУ – неговото последно издание ја смести Бугарија на 74. место во светот, заедно со Јамајка и Тунис. Ни Светските показатели за владеење од Светската банка не даваат посјајна оценка; не само што во категоријата „контрола на корупцијата“ Бугарија има резултати споредливи со оние на земјите во развој, туку и во 2019 година, кога е направено последното мерење, доби полоша оценка од оценката во 2009 година.

Индексот за владеење на правото од 2020 година на Проектот за светска правда ѝ ја даде на Бугарија најлошата оценка во ЕУ по Унгарија – таа е рангирана на 53. место меѓу анализираните земји. За споредба, Косово е рангирано на 54. место. Покрај тоа, во категоријата за корупција на извршната власт на овој индекс, Бугарија ја доби истата оценка како Руската Федерација, што значи дека постои еднаква веројатност дека бугарскиот јавен службеник би зел мито како и рускиот.

Во 2018 година, во извештајот за „Нации во транзиција“ на Фридом Хаус, Бугарија е префрлена на пониско ниво, односно од демократија е ставена на ниво на полуконсолидирана демократија. Земјата ја задржа оваа оценка и во последниот извештај од 2020 година. Најновиот Светски индекс за слобода на медиумите на „Репортери без граници“ ја рангираше Бугарија на 111. место во светот – за разлика од 92-то место на Македонија.

И економијата на Бугарија е уништена. Бугарија има најнизок БДП по глава на жител во ЕУ. Речиси и да нема странски директни инвестиции (СДИ) – податоците на Светската банка покажуваат нивни вртоглав пад по влегувањето на Бугарија во ЕУ. Независна анализа на Бугарската индустриска асоцијација, во периодот 2007 – 2017 година, покажа дека СДИ во 2007 година сочинувале 28 % од БДП на земјата, додека во 2017 година – само 2 %.

Не е изненадувачки што Бугарија има најниска просечна заработувачка во ЕУ. Синдикатите проценија дека две лица кои заработуваат просечна плата не можат да издржат четиричлено семејство. Сиромаштијата носи последици и за демографијата. Повеќе Бугари работат во странство отколку во Бугарија. Масовната емиграција ги соголи клучните сектори – повеќе од половина од лекарите во Бугарија се постари од 55 години. Земјата има највисока стапка на смртност во светот, што може да се припише на лошата здравствена заштита и сиромаштијата.

Верувале или не, постои вистинско „испитување на среќата“ од Еуростат – последното покажува дека само 35 % од Бугарите се задоволни со својот живот.

Дали ви звучи привлечно гореопишаната европска перспектива? Тогаш, дозволете ми да разбијам уште неколку митови.

Двојни стандарди како главен принцип на Комисијата на ЕУ

На земјите кандидатки традиционално им се продаваат митови. Легендата за „критериумите за пристап“ секако треба да се распакува – имено, ќе ви биде кажано дека вашата земја ќе влезе во Унијата откако ќе ги исполни таканаречените критериуми од Копенхаген. Тие се релативно нови, воведени кога поранешните комунистички земји аплицираа за членство во ЕУ во петтиот бран на проширување.

Во неговата многу интересна монографија „Проширувањето на ЕУ и неуспехот на условеноста. Претпристапната условеност на полето на демократијата и владеењето на правото“, проф. Коченов тврди дека во петтиот бран на проширување, „примената на принципот на претпристапна условеност беше обележана со огромен неуспех, ако воопшто може да се каже дека принципот беше применет“. Во својата книга Условеност за проширување на Европската Унија, Ели Гатева исто така дава примери на чисто политички одлуки за затворање некои поглавја во преговорите со Романија.

Ако имаше некаков позитивен аспект, тогаш тоа е фактот дека Комисијата на ЕУ беше поискрена со Бугарија и Романија – беше загрижена дека се тие целосно неподготвени за членство, па затоа вклучи дотогаш непостоечки заштитни клаузули во нивниот договор за пристап коишто нудеа можност за одложување на пристапувањето. И покрај тоа што постигнаа само мал напредок, Комисијата сметаше дека може да им помогне да ги достигнат другите земји членки во областа на владеењето на правото преку посебен механизам, Механизмот за соработка и верификација (CVM), со што пристапувањето се одвиваше според планираното. Од оваа перспектива, може да се изрази сомнеж за тоа дали ЕУ има извлечено поуки од последните проширувања кога станува збор за преговорите со Западен Балкан, бидејќи се чини дека ги користат истите шаблони.

Сепак, зракот надеж траеше кратко. Во мојот последен академски напис, „Закани за владеењето на правото: стапиците на механизмот за соработка и верификација“, прикажав како во Бугарија не само што овој механизам не реши ниту еден од долгогодишните предизвици на земјата поврзани со владеењето на правото, туку и се користеше за легитимирање на нападите против владеењето на правото како „напредок“. Европската народна партија (ЕПП), чиј член е Бојко Борисов, го одигра своето зад кулисите.

Низ годините, многу официјални претставници на ЕУ, особено комесари, ја поддржуваа автократијата на Борисов со ласкави јавни изјави, обидувајќи се да ги убедат Бугарите дека царот не е гол. Добивката на Борисов од под закрилата на ЕПП, доминантната партија во ЕУ чиј член е тој, стануваше сè поочигледна. Многу Бугари се прашуваа дали треба да им веруваат на сопствените очи и на извештаите на меѓународните организации или на позитивните информации што Комисијата на ЕУ ги споделуваше со јавноста за бугарската влада. Предвидливо, оваа кула на стаклени нозе почна да се руши летото 2020 година, кога илјадници Бугари започнаа да протестираат против неконтролираната корупција на Бојко Борисов и генералниот обвинител Иван Гешев. Еднакво предвидливо, Комисијата на ЕУ молчеше, што беше сосема спротивно од Парламентот на ЕУ, којшто усвои многу критична резолуција за распадот на владеењето на правото во Бугарија.

Иднината е во ваши раце

Како земјите од Западен Балкан да го избегнат бугарското сценарио? Накратко, не треба да ги повторуваат грешките на Бугарија. Можеби е клише, но иднината е во ваши раце – ни вашите политичари, ни Комисијата на ЕУ нема да се грижат за вашиот најдобар интерес, освен ако не ги натерате.

Прво, без лековерност во однос на онаа „европска перспектива“! Побарајте од вашите влади да ви ја презентираат својата визија за развојот на вашите земји. „Членството во ЕУ“ е премногу општ одговор. Со или без членство во ЕУ, вашите лидери ви должат конкретни одговори за тоа што ќе преземат за да обезбедат пристојни плати, подобри услови за работа, подобро здравство, подобро образование, почитување на основните права, итн. Исто така, знајте дека оние кои ви велат да не се придружувате на ЕУ може да ги сменат своите ставови преку ноќ ако вашата земја успее – ова го покажува бугарското искуство.

Второ, бидете ангажирани граѓани! Гласајте на избори – ако не сакате некого, гласајте за помалото зло. Ако направите грешка, не повторувајте ја. Излезеноста на избори во Бугарија отсекогаш била слаба, што го олеснува манипулирањето со резултатите. Внимателно следете ги реформите што ги спроведуваат вашите влади и поставувајте барања. Формирајте групи за граѓанска акција, така што вашата критика ќе биде гласна и јавна. Информирајте ги институциите на ЕУ и за вашите грижи, за изјавата „Не сум чул за овој проблем“ да не биде можен изговор, оти тој изговор многупати го чувме во Бугарија.

Трето, бидете сомничави за она што ви го кажуваат официјалните претставници на ЕУ. Проверете дали е точно тоа што го велат и ако мислите дека не се во право, пожалете се со писмо до комесарот одговорен за проширување на ЕУ или до пратениците во Европскиот парламент (европратениците) со интерес за проширување – нивните информации за контакт се јавни. На овој начин, ќе им ги соопштите своите критики и грижи. Не е тајна дека во Комисијата на ЕУ доминираат двете најголеми партии – ЕПП и Социјалистите, па големи се шансите вашите влади да имаат корист од тој великодушен чадор ако се поврзат со која било од двете партии.

Четврто, ако успеете да влезете, испратете пристојни европратеници – луѓе кои ќе им служат на вашите интереси а не на одржување статус кво, луѓе кои ќе го слушнат вашиот глас. Со години, Бугарите за европратеници испраќаа марионети кои одржуваат статус кво, така што тие воопшто немаа глас во Европскиот парламент.

Конечно, Унијата не е како што беше порано. Заплеткана е во сопствени проблеми и страда од недостиг на визија кај нејзините лидери – распаѓање на владеењето на правото, за што сведочи низата кризи во владеењето на правото што настанаа (Унгарија, Полска, Бугарија, Романија и Малта се само дел од нив), корупција, докажана од неопходноста за создавање Европско јавно обвинителство, Брегзит, предизвиците на климатските промени, целокупниот економски пад поради вонредната состојба со КОВИД-19, итн. Сепак, без оглед со колку проблеми се соочува, не постои подобра опција од ЕУ. Добрата вест е дека има многу луѓе кои веќе сакаат да ја направат подобро место, оти и тие веруваат во „европската идеја“.

 *Овој блог е објавен во рамки на иницијативата „Приказни од регионот“ која ја спроведува Рес публика во соработка со HAD (Словенија), Анализирај.ба (БиХ), Sbunker (Косово) Не давимо Београд (Србија), Макрополис (Грција) PCNEN (Црна Гора) и Lupiga (Хрватска).

Оригиналната објава можете да ја прочитате ОВДЕ.