Europe at School - Towards European Citizenship Education

Крајот на вистинските социјални мрежи

 Дарон Ацемоглу

 

Не само што милијарди луѓе ширум светот се залепени за своите мобилни телефони, туку и информациите што ги консумираат драстично се променија, и тоа не на подобро. На доминантните платформи за социјални медиуми, како Фејсбук, истражувачите документираа дека невистините се шират побрзо и пошироко од слична содржина која вклучува точни информации. Иако корисниците не бараат дезинформации, алгоритмите кои одредуваат што гледаат луѓето имаат тенденција да фаворизираат сензационални, неточни и погрешни содржини, бидејќи тоа е она што генерира „ангажман“, а со тоа и приходи од реклами.

Како што забележа интернет активистот Ели Парисер во 2011 година, Фејсбук, исто така, создава така наречени „филтер меурчиња“ (состојба на интелектуална изолација која може да произлезе од персонализирани пребарувања, кога алгоритам на веб-локација селективно погодува кои информации корисникот би сакал да ги види), при што поголема е веројатноста на поединците да им се претстават содржини што ги зајакнуваат нивните сопствени идеолошки наклонетости и ги потврдуваат нивните сопствени предрасуди. И поновите истражувања покажаа дека овој процес има големо влијание врз видот на информации што ги гледаат корисниците.

Дури и ако ги оставиме настрана алгоритамските избори на Фејсбук, поширокиот екосистем на социјалните медиуми им овозможува на луѓето да најдат под-заедници кои се усогласени со нивните интереси. Ова не е нужно лоша работа. Ако сте единствената личност во вашата заедница со интерес за орнитологија, повеќе не мора да бидете сами, бидејќи сега можете да се поврзете со ентузијасти за орнитологија од целиот свет. Но, се разбира, истото важи и за осамениот екстремист кој сега може да ги користи истите платформи за пристап или пропагирање на говор на омраза и теории на заговор.

Никој не спори дека платформите на социјалните медиуми многу пати биле главен канал за говор на омраза, дезинформации и пропаганда. Редит и Јутјуб се почва за десничарски екстремизам. “Чуварите на заклетвата” го користеа Фејсбук, особено, за да ја организираат својата улога во нападот на “Капитол “ во Соединетите Држави, на 6 јануари 2021 година. Откриено е дека антимуслиманските твитови на поранешниот американски претседател Доналд Трамп го поттикнале насилството врз малцинствата во САД.

Навистина, некои сметаат дека таквите набљудувања се алармантни, забележувајќи дека големите играчи како Фејсбук и Јутјуб (кој е во сопственост на Гугл/Алфабет) прават многу повеќе за ширењето на говор на омраза и дезинформации отколку нивните помали ривали, особено сега кога се подобро развиени практиките за модерирање на овие мрежи. Покрај тоа, други истражувачи го наметнуваат откритието дека невистините се шират побрзо на Фејсбук и Твитер, барем во споредба со другите медиуми.

Трети, пак, тврдат дека дури и ако моментално средината на социјалните медиуми е предавничка, проблемот е минлив. На крајот на краиштата, новите алатки за комуникација отсекогаш биле злоупотребувани. Мартин Лутер ја користел печатницата за да промовира не само протестантизам, туку и вирулентен антисемитизам. Радиото се покажа како моќна алатка во рацете на демагозите како отец Чарлс Кафлин во САД и нацистите во Германија. И печатените медиуми и радиодифузните куќи остануваат полни со дезинформации до ден-денес, но општеството се приспособи на овие медиуми и успеа да ги држи под контрола нивните негативни ефекти.

Овој аргумент имплицира дека комбинацијата на посилна регулатива и други нови технологии може да ги надмине предизвиците што ги поставуваат социјалните медиуми. На пример, платформите би можеле да обезбедат подобри информации за потеклото на статиите; или на истите платформи би можеле да бидат контролирани алгоритамските засилувања на претерано сензационалистички прикажаните содржини и дезинформации.

Сепак, ваквите мерки не навлегуваат во длабочината на проблемот. Социјалните медиуми не само што создаваат средини наречени „ехо-комори“ каде што едно лице се среќава само со информации или мислења кои го рефлектираат и зајакнуваат неговото мислење, пропагираат невистини и го олеснуваат ширењето на екстремистичките идеи. Тие, исто така, може да ги разнишаат самите основи на човечката комуникација и социјалната кохезија, заменувајќи ги вистинските социјални мрежи за вештачки.

Ние се разликуваме од животните најмногу со нашата напредна способност да учиме од нашата заедница и да акумулираме експертиза набљудувајќи ги другите. Нашите најдлабоки идеи и востановени концепти не доаѓаат изолирано или од читање книги, туку доаѓаат од нашата вмреженост во едно општественото милје и од интеракција која се реализира преку аргументација, образование, изведба и така натаму. Доверливите извори играат незаменлива улога во овој процес, поради што лидерите и оние на позиција може да постигнат такви големи ефекти. Претходните медиумски иновации го искористуваа ова, но ниту еден од нив не ја измени самата природа на човечките мрежи како што тоа го прават социјалните медиуми.

Што ќе се случи ако платформите како Фејсбук, Твитер или Редит почнат да манипулираат со она што ние го гледаме како наша социјална мрежа? Загрижувачката вистина е дека никој не знае. И иако на крајот ние би можеле да се прилагодиме на оваа промена и да најдеме начини како да ги неутрализираме нејзините најопасни ефекти, тоа не е исход на кој треба да сметаме, имајќи ја предвид насоката кон која се движи индустријата.

Најкорозивните ефекти на социјалните мрежи почнуваат да изгледаат токму како она што го предвиде културниот критичар Нил Постман пред речиси четири децении, во неговата историска книга „Забавувајќи се до смрт“. „Американците повеќе не разговараат меѓу себе, тие се забавуваат меѓусебно“, забележа тој. „Тие не разменуваат идеи, тие разменуваат слики. Тие не расправаат за предлози; тие се расправаат со убавите познати личности и реклами.“

Споредувајќи го „1984“ на Џорџ Орвел со „Храбриот нов свет“ на Олдос Хаксли, Постман ќе додаде: „Орвел се плашеше од оние кои ќе ги забранат книгите. Хаксли се плашеше дека нема да има причина да се забрани книга, бидејќи нема да има некој што ќе сака да чита. Орвел се плашеше од оние кои ќе не лишат од информации. Хаксли се плашеше од оние кои ќе ни дадат толку многу информации што ќе се сведеме на пасивност и егоизам. Орвел се плашеше дека вистината ќе биде скриена од нас. Хаксли се плашеше дека вистината ќе се удави во морето на ирелевантноста.“

Додека Постман беше повеќе загрижен за иднината според Хаксли отколку онаа според Орвел, социјалните мрежи ги воведоа и двете во исто време. Додека владите стекнуваат средства и да манипулираат со нашите перцепции за реалноста и да нè сведат на пасивност и егоизам, нашите виртуелни „пријатели“ сè повеќе ги контролираат нашите мисли. Човек сега мора постојано да ја сигнализира својата доблест и да ги прозива луѓето кои отстапуваат од ортодоксноста која преовладува. А, „доблест“ е она што го вели нечиј вештачки, онлајн социјален круг; и во многу случаи, целосно се заснова на лаги.

Хана Арент, друга мислителка - визионерка од дваесеттиот век, предупреди до што може да доведе ова. „Ако сите секогаш ве лажат, последицата не е дека вие ќе верувате во лагите, туку дека никој повеќе нема да верува во ништо“. Во тој момент, општествениот и политичкиот живот стануваат невозможни.

Energy Communities and Energy Poverty

Energy Communities and Energy Poverty

The Role of Energy Communities in Alleviating Energy Poverty

Link: Energy Poverty 

Makedonsko državče

 

 

majstori majstori
šta ste učinili
to nije moja kuća
to više nisam ja.
Aleksandar Sekulić, Majstori u kući

Nakon potpisivanja Prespanskog sporazuma sa Grčkom iz 2018. godine i usvajanja francuskog predloga za rešenje spora sa Bugarskom pre nekoliko dana, Severna Makedonija je i zvanično dobila status kandidata za Evropsku uniju, uz čestitke najviših evropskih zvaničnika, od Ursule fon Lajden, Makrona i drugih. Makedonska saga, držim, ima najbližu paralelu u epizodi Mućki u kojoj Trigger (Brzi), čistač ulica, od gradske većnice dobija orden zbog toga što već dvadeset godina koristi istu metlu. „Četrnaest puta menjao sam joj dršku, a sedamnaest puta četku“, hvali se Brzi drugarima u pabu, našta ga oni zbunjeno pitaju: „Kako, dođavola, to može biti ista metla?“ Naime, zamislimo umesto Brzog nekog Makedonca koji se istoj ekipi hvali kako mu je država, nakon 17 godina od podnošenja zahteva za kandidaturu, i zvanično postala kandidat, nakon što je u međuvremenu promenila ime, zastavu, ustav i udžbenike po zahtevu Grčke, a zatim se obavezala da će opet promeniti i udžbenike i ustav zbog bugarskog insistiranja da su joj jezik i nacija nastali od Bugara. Šta bi drugo moglo reći društvo za stolom osim: „Kako, dođavola, to može biti ista država?“

 

U duhu demokratije

Nije baš tako, reći ćete. Pa, da vidimo. Obiman Prespanski sporazum između Grčke i Makedonije, kojim se potonja saglasila da promeni ime države u Severna Makedonija, potpisan je u junu 2018. godine „u duhu demokratije, poštovanja ljudskih prava i fundamentalnih sloboda, i dostojanstva“, kako stoji u njegovoj preambuli. Posebnu pažnju privlače članovi 7 i 8 kojima se, između ostalog, Makedonija obavezuje da će u roku od šest meseci revidirati status spomenika, javnih zdanja i infrastrukture i, ukoliko oni na bilo koji način upućuju na staru helensku civilizaciju i čine integralni deo grčkog istorijskog i kulturnog nasleđa, sprovesti korektivne mere (član 8, stav 2), neće koristiti simbol koji je bio prikazan na njenoj zastavi i ukloniće ga sa svih javnih mesta i javne upotrebe na svojoj teritoriji (član 8, stav 3). Najzad, obe strane saglašavaju se da formiraju ekspertske komisije koje će, na osnovu naučnih činjenica i pouzdanih istorijskih izvora, „po potrebi revidirati bilo koje školske udžbenike i pomoćna nastavna sredstva kao što su mape, istorijski atlasi“ kao i kontrolisati buduća izdanja.

Osim toga, „strane prihvataju da se njihovo specifično shvatanje pojmova ‘Makedonija’, i ‘makedonski’, odnosi na različite istorijske kontekste i kulturno nasleđe“, pa tako kada Grci koriste te pojmove, oni se odnose ne samo na područje i narod na severu Grčke, već i ono što im pripada („but also their attributes“), kao i helensku civilizaciju, istoriju, kulturu i nasleđe tog regiona od antike do danas (član 7, stav 2); kada Makedonci koriste te pojmove, međutim, oni se odnose na njihovu sopstvenu istoriju, kulturu i nasleđe, koji su upadljivo drugačiji („distinctly different“) od onih koje koriste Grci. Najzad, obe strane navode kako „zvanični jezik i ostali atributi Druge strane nisu povezani sa drevnom helenskom civilizacijom, istorijom, kulturom i nasleđem severnog regiona Prve strane“ (član 7, stav 4).

Od svih paradoksa kojima obiluje ovaj dokument ovaj je, valjda, najveći. Cela Evropa, Zapad, čitav Mediteran pa i vasceli svet baštini helensku kulturu i jezik i oseća povezanost s njom, samo su Makedonci izuzetak? Sve i da želimo da se – prema slovu ovog sporazuma – ograničimo samo na severni region Grčke, kako bismo to izveli u praksi? Budući da je Aristotel Stagiranin tj. Makedonac, da li to znači da treba da odbacimo svaku vezu između njegovog učenja sa našom kulturom? Ili ćemo izbaciti samo ona saznanja do kojih je Aristotel došao tokom boravka u Makedoniji, dok je bio tutor Aleksandru Velikom? A šta ako je sve svoje glavne misli Aristotel već doneo u glavi iz Stagire? Koja to komisija može da iz današnjeg korpusa znanja odvoji šta je to Aristotelovo a šta nije, kad gotovo svaki udžbenik počinje time da ime, podela i opis današnjih prirodnih i društvenih nauka dolazi upravo od njega? Dakle, svima drugima Grci će pričati nadugačko i naširoko kako njihova kultura, politika, nauka i filozofija imaju helenske korene, samo će ih odricati Makedoncima?

Nevolje sa jezikom

Posebno je interesantan stav 4 Prespanskog sporazuma u kom se kaže: „Druga strana navodi kako njen zvaničan jezik, makedonski jezik, pripada grupi južnoslovenskih jezika.“ Pažljivom čitaocu neće promaći to da grčka strana ovim ne priznaje nužno ni zvaničan jezik severnog suseda kao makedonski jezik niti njegovu posebnost u grupi južnoslovenskih jezika – tu tvrdnju iznosi samo makedonska strana. No, dok je jezičko pitanje u slučaju spora sa Grčkom bilo suštinski marginalno, jer Grcima nije problem postojanje makedonskog jezika i nacije po sebi, dokle god se Makedonci ne vezuju za antičke Makedonce, u sporu sa Bugarima, koji makedonski smatraju dijalektom bugarskog, ono je ključno.

Šta u tom smislu donosi najnoviji dokument? U najnovijem Protokolu o kom se, u osnovi, 16. jula izjašnjavalo makedonsko Sobranje, Republika Severna Makedonija se obavezuje da će: u svoj Ustav uvrstiti i Bugare, da će makedonska vlada „reafirmisati osudu i izvinjenje za nepravde i represiju izvršenu u prošlosti, direktno ili indirektno, od strane komunističkih vlasti protiv građana na osnovu njihovog etno-političkog samoopredeljenja, uključujući i Bugare“, sprovesti rehabilitaciju žrtava represije iz komunističkog perioda, „garantovati slobodno ostvarivanje prava Bugara u Republici Severnoj Makedoniji na slobodno izražavanje, zaštitu i razvoj identiteta i specifične karakteristike njihove zajednice“, da će suzbijati govor mržnje protiv Bugara i postići rezultate u krivičnom gonjenju onih koji ga koriste, da će „poštovati sve zajedničke istorijske događaje i ličnosti prethodno dogovorene“, dostaviti izmenjenu lekciju o Samuilovom carstvu iz udžbenika za 7. razred i „promeniti sadržinu udžbenika geografije za 7. razred, zbog neosnovanih etničkih/teritorijalnih pretenzija“, itd.

Osnovni utisak koji ovaj dokument daje jeste jednostranost niza mera i obaveza, koje se odnose samo na makedonsku stranu. Bugari će biti priznati u Severnoj Makedoniji ali ne i Makedonci u Bugarskoj, samo će bugarske žrtve komunističke represije u Makedoniji biti zvanično rehabilitovane, ali ne i one makedonske u Bugarskoj, samo će Severna Makedonija garantovati ostvarenje prava Bugara u svojoj zemlji. A šta je sa Drugim svetskim ratom? Pa nisu Makedonci okupirali Bugare 1941. nego obratno. Šta je sa žrtvama bugarske okupacije? Drugim rečima, nema ni slova o makedonskoj zajednici u Bugarskoj i njihovim pravima, stradanjima pre, za vreme i posle Drugog svetskog rata. I, pri svemu tome, ovaj Protokol ne sadrži sve obaveze koje je makedonska strana preuzela, jer se poziva na neke prethodne dogovore koji će tek naknadno biti objavljeni. Drugim rečima, status i posebnost makedonskog jezika, prava Makedonaca na sopstveni identitet, recipročno izvinjenje za bugarsku okupaciju ili zločine počinjene u Drugom svetskom ratu, nisu ni slovom pomenuti.

Nema, dakle, nijedne reči o makedonskom jeziku, osim što se Protokol završava napomenom da je on potpisan u Sofiji, „u dva originalna primerka, svaki na zvaničnom jeziku država – bugarskom jeziku, saglasno Ustavu Republike Bugarske i makedonskom jeziku, saglasno Ustavu Republike Severne Makedonije“. Tokom prvog dana skupštinske rasprave, predsednica Evropske komisije Ursula fon Lajden je makedonske poslanike u Sobranju uveravala rečima: „nema sumnje da je makedonski jezik vaš jezik i mi to potpuno poštujemo”. No, to mi se očito odnosi na briselsku administraciju, ali ne i na Bugare koji će, dakle, imati punu slobodu da i dalje tvrde kako makedonska nacija ne postoji i kako je makedonski jezik dijalekat bugarskog.

 

Sve su nacije izmišljene, samo su neke umišljenije od drugih

Da se razumemo, sve su nacije, kako kaže Benedikt Anderson, „zamišljene zajednice“, moderni politički proizvodi puni protivrečnih, proizvoljnih istorijskih refleksija, priča o povezanosti krvi i tla, o junačkoj i drevnoj prošlosti i slavnim precima. Noviji narativ o današnjim slovenskim Makedoncima kao potomcima drevnih Makedonaca, naslednicima Aleksandrovog carstva i slično je, stoga, besmislica. Ali, isto tako, etnička, genetska i kulturna veza između današnjih Grka sa drevnim Grcima ili današnjih Bugara sa stepskim plemenom Bulgara po kojima su dobili ime, toliko je daleka i posredovana, da nijedna moderna politička zajednica ne bi trebalo da polaže monopol na Aleksandra Velikog ili Samuila, a kamoli da na osnovu tog prava ograničava druge u pogledu imena zemlje, zastave i državnih simbola. Budućnost jedne evropske zemlje ne sme zavisiti od str. 34 u udžbeniku geografije za 7. razred osnovne škole. To je direktno suprotno „duhu demokratije, poštovanja ljudskih prava i fundamentalnih sloboda, i dostojanstva“. Ako današnji Bugari i Grci i dalje boluju od nacionalnih fikcija i frustracija, Evropska unija i njeni lideri trebalo bi da ih od njih trezne i leče, a ne da ih ohrabruju pozdravljajući sporazume koji počivaju „na kompromisima i ravnoteži” (Makron), pri čemu se jednima, koji su van unije, do samopotiranja sužavaju osnovna politička prava, dok se drugi, unutar nje, učvršćuju u svojoj isključivosti.

Autor je naučni saradnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu.

Peščanik.net, 23.07.2022.

Европските пари ни се лизгаат низ рака

Од

 Сашо Таневски

Нестручност или неажурност при аплицирањето пред европските фондови

Државата пропушта и не успева да дојде до многу европски фондови најмногу поради неажурноста на институциите, но и недоволната стручност да се изготват издржани проекти што Европа ќе ги финансира, а бенефиции од тоа ќе имаат македонските граѓани.
Потврда за тоа е последниот пропуст што го направи Македонија останувајќи без едно евро од солидарниот фонд за здравство на Европската Унија оти навреме не аплицирала, иако објаснувањето од Секретаријатот за европски прашања е дека земјава не ги исполнувала критериумите за ваква помош бидејќи добро ја менаџирала ковид-кризата и поради тоа не ѝ следувале европски пари.
Од друга страна, 17 земји-членки, но и три земји-кандидати, Албанија, Србија и Црна Гора, ќе поделат вкупно 530 милиони евра, што во голема мера ќе значи помош за нивните здравствени системи.

Очигледно практиките да се пропуштаат важни европски пари стануваат секојдневие, па наместо проектите важни за државата и за граѓаните да ги финансира ЕУ, непотребно се трошат буџетски пари што би можеле да бидат наменети за други цели.

Во тек е процесот на реформа на образовниот систем за кој исто така се потребни европски пари во континуитет, така што неизвесно е како ќе се испочитува темпото на образовните реформи ако и тука се направат пропусти и државата извиси во добивањето средства.
Посебна приказна се локалните самоуправи, кои имаат релативно мали капацитети за подготовка на квалитетни проекти со кои би можеле да се добијат пари од европските фондови, па во најголем дел тие остануваат неискористени иако повеќето македонски општини мака мачат со водоснабдување, канализации, патишта, екологија, депонии и слично.
Некои од аналитичарите со кои се консултиравме сметаат дека вината лежи во тоа што се изоставуваат квалитетните и стручни кадри, за сметка на партиските вработувања во администрацијата.
– Ова е доказ дека ниту Владата, ниту локалните самоуправи не инвестираат во квалитетен кадар што ги знае овие проекти и начини како се аплицира за разни програми бидејќи на такви места најчесто, да не речам исклучиво, се поставуваат партиски кадри. И кога вие ќе поставите партиски кадри не може да очекувате тие да ги знаат сите детали, да ги знаат сите програми, едноставно да бидат стручно посветени во таа работа – вели Синиша Пекевски, аналитичар.
Според него, дополнителен проблем е што државата не користи надворешни ресурси преку лица што се стручни во одредена област. 

Цел свет функционира врз принципот на аутсорсинг, освен во Македонија. Тука и да се користи тој аутсорсинг, се користи врз принципот „пријател на пријател“, бизнисите се даваат на свои луѓе. Во ваква ситуација оние што се навистина стручни, доаѓаат во многу подредена ситуација. Голем дел од тие надворешни консултанти воопшто не сакаат да работат со која било власт, бидејќи кај нас работите што се нудат најчесто се или криминални, или наместени, или некого да заглават, така што голем број од нив не сакаат да работат со властите бидејќи тие не играат чесно и не работат во полза на граѓаните, туку се интересираат само да остварат лична корист – појаснува Пекевски.
Тој додава дека токму поради ваквите причини, Европа сè поретко ќе ја прифаќа Македонија како партнер во какви било проекти.

Тоа го покажува угледот што го има Македонија во светот. И веројатно сè помалку ќе нè ставаат во игра и сè полоши и потешко достижни услови ќе ни поставуваат, така што низ форма на техничка документација ќе нè спуштаат сè подолу и подолу за да ни покажат дека не сакаат да нè играат бидејќи сме криминално општество – истакнува Пекевски.
Универзитетскиот професор Живко Андревски е на ставот дека државата нема воспоставено механизми да ги користи вистинските потенцијали со кои располага, па затоа се случува да ги пропушта европските пари. 

Не се воспоставени механизми, канали, начини за да се користи македонскиот потенцијал. Не може држава со Универзитет што постои 80 години и со сите кадри што досега произлегле да не може да наоѓа одговори за урбанизам, за земјоделство, за туризам, за економски проекти, екологија… Државата треба сама да се организира, да ги користи потенцијалите, да ги лови можностите – порачува Андревски.
Според него, дополнителен проблем е и тоа што државната администрација во земјава е трома и лошо организирана.

Државната администрација кај нас не е поставена на тој начин да може да ги препознава и да аплицира со проекти пред европските фондови. Задачата на еден дел од таа администрација е само да биде на државна плата. Кај нас на конкурси не се примаат најквалитетните кадри што покажуваат амбиции за работа, туку најчесто се избираат луѓе со несоодветно образование. Оттаму е големиот проблем на партиската администрација. Проблемот е што таа администрација е трома, не е функционална, не е полезна за развојот, не е употреблива за да ги оправда парите што ги зема и да помага, значи да испорачува такви услуги што на граѓаните и општеството во целина ќе му помага да чекори напред – вели Андревски.
Тој ја истакнува потребата од искористување на експертите во земјава, кои во координација со дел од постручната администрација би можеле да помогнат во што поголемо искористување на европските пари, наместо неповратно да се пропуштаат ваквите можности.

 

Evropska kuća

Nekada davno, katedrale su predstavljale trigonometrijske tačke Evrope. One su bile dom celokupne evropske umetnosti u kojima je ona nalazila svoj izraz, od Brisela, Barselone, Antverpena i Strazbura, preko Beča, Londona, Magdeburga i Upsale, pa do Ahena, Kutenberga, Burgosa i Klauzenburga. Od prezimena čuvene graditeljske porodice Parler, graditelja svih katedrala od Frajburga do Praga, nastao je izraz vođa radova (polier).

Želeli bismo da vođe njihovog duha i sposobnosti učestvuju u gradnji evropske kuće. Isto tako priželjkujemo da sudije nemačkog Ustavnog suda iz Karlsruea, kada 12. septembra budu odlučivali o ustavnosti Evropskog stabilizacionog mehanizma i Fiskalnog pakta, imaju u vidu širu sliku.

Izgradnja starih katedrala trajala je dugo, a ponekad nezamislivo dugo. Na čuvenoj katedrali u Kelnu radovi su sa prekidima trajali 632 godine. A ukoliko je gradnja išla brže tj. kada bi se dogodilo da se katedrala izgradi za vreme graditeljevog života, za to su traženi iracionalni razlozi – verovalo se da je tu đavo sigurno umešao svoje prste.

U mnogim legendama koje su pratile izgradnju katedrala glavni protagonisti su očajni graditelji koji su, ne bi li konačno završili ono što su započeli, sklapali pakt sa đavolom. Graditelji su rogatom podizvođaču kao nagradu obećavali dušu onoga ko prvi uđe u katedralu prilikom njenog otvaranja. Legende kažu da su mnogi lukavi graditelji nadmudrili đavola, koji se nadao da će njegove žrtve biti kraljevi, biskupi ili carevi, ali je na kraju morao da se zadovolji psom u Regenzburgu ili vukom u Ahenu.

Izgradnja evropske kuće, u poređenju sa gradnjom katedrala, traje veoma kratko; radovi napreduju, ali još uvek nije gotovo. Izgradnja je trenutno zapala u teškoće, graditelji su demotivisani, na jednoj strani se još uvek gradi, na drugoj se sanira, tamo se nešto podiže, ovde se osipa, a postoji i zabrinutost da će radovi biti potpuno obustavljeni. Zašto? Razlog je kao i uvek novac, ali i činjenica da se evropska kuća, za razliku od srednjovekovnih katedrala građenih mermerom, gradi od suvereniteta koji isporučuju države članice.

Nemački Ustav, barem tako kažu mnogi stručnjaci za ustavno pravo, zabranjuje dalji prenos nemačkog suverenog materijala, jer je već ionako mnogo odvezeno u tu istu Evropu, tako da je sada ugrožena sama suština Ustava. Ustav mora da očuva ovo jezgro, te bi Ustavni sud sada trebalo da izda naredbu o zabrani dalje isporuke. Takva zabrana imala bi za posledicu obustavu gradnje evropske kuće jer su Nemci njeni najvažniji graditelji. Obustava radova bi bila izuzetno delikatna i opasna, prekid radova na katedrali u Kelnu trajao je čitavih 300 godina.

Šta možemo da uradimo da se izgradnja nastavi? Postoji jedan đavolski predlog koji kao da se oslanja na srednjovekovne legende. Za završetak evropske kuće moramo da žrtvujemo dušu u kojoj se ogleda nemački identitet, moramo da žrtvujemo Ustav. Ovaj akt žrtvovanja je neophodan kako bi se radovi na evropskoj kući priveli kraju.

Suočavanje sa ovim izborom ni proevropskim Nemcima ne pada lako. Da li je Ustav cena koju moramo da platimo za Evropu? Da li moramo da odbacimo ovaj Ustav i napišemo potpuno novi za čije je usvajanje potreban referendum? Bila bi to cena koja je daleko veća od stotina milijardi datih za sve dosadašnje pakete pomoći.

Ustav je krunski dragulj nemačke demokratije. On je čuveni i širom sveta kopirani blistavi primer konstitucionalizma i srce prosvećene nemačke duše. Ovaj Ustav je tokom vremena na mnogim mestima razvodnjen, ali se i dalje poštuje, ceni, uvažava, čak i voli. Da li Nemci za završetak evropske kuće moraju da isčupaju svoje srce, ili da odustanu od evropskog projekta.

Nemački Evropljani, koji bi za Evropu iščupali i svoje srce, pokušavaju da umire druge i da opravdaju svoj postupak. Morali bismo da napišemo još bolji, novi, Evropi naklonjen Ustav i onda pozvati narod da odluči. Metoda transplantacije srca opisana je u poslednjem članu Ustava. I autor ovoga teksta se uvek za ovo zalagao. Postoje argumenti kojima bi mogli da umanjimo riskantnost ove operacije. Ustav je tokom poslednje 63 godine menjan čak 60 puta i zašto ga sada ne bi zamenili jednim potpuno novim, Evropi nesporno naklonjenim Ustavom.

Od većine dosadašnjih promena, Ustav nije imao puno koristi. „Lakonsko dostojanstvo“ prvobitnog teksta Ustava, kako je to rekao berlinski stručnjak za ustavno pravo Kristof Melers, je ovim promenama izgubljeno. Ustav danas ima dva puta više teksta nego onaj iz 1949. umetnuti su mnogobrojni novi članovi, a od prvobitnih 146 članova samo je 83 ostalo neizmenjeno.

To samo po sebi ne mora da bude loše jer su promene znak da se Ustav shvata ozbiljno. Ali nije dobro ako su promene pretežno loše, što se ogleda u tome da su članovi opterećeni detaljima, kao što je na primer prvobitno veoma mali član o pravu azila, koji je sada ne samo 40 puta duži od svog prethodnika već u sebi sadrži veliki broj rigidnih i za izbeglice veoma nepovoljnih odredbi. Ustavne promene „više ne struktuiraju političke odluke već ih anticipiraju“, žali se Diter Grim i dodaje „kada bi danas nekome palo na pamet da nešto u Ustavu precizira verovatno bi uneo celi zakon koji reguliše tu oblast“.

Kraće rečeno, Ustav je ranije bio bolji. Skloni smo da hvalimo delimično nerazumljivi i na nekim mestima skrpljeni tekst Ustava. Precizne, svima razumljive rečenice su zamenjene nerazumljivim birokratskim blebetanjem.

Prva federalistička reforma iz 2006, kada je u Ustav unet čitav jedan zakon, bila je vrhunac ove nesrećne prakse. Dok je druga federalistička reforma iz 2009. u njega ugurala sadržinu međudržavnog ugovora, koja je toliko nerazumljiva da podseća na upustvo za DVD plejer na japanskom. Sa ovom poslednjom reformom, u Ustav je ušla i veoma hvaljena granica zaduživanja kao i mehanizam uravnotežavanja budžeta između pokrajina u kome je tačno u evro utvrđeno kome koliko novca pripada. Kakva glupost! Takvi detalji nemaju šta da traže u Ustavu. Ustavni patriotizam ne može više da se zasniva na tekstu koji jedva da iko razume.

Sva ova poboljšanja/pogoršanja bila su moguća zato što o njima nije pitan narod. Promene Ustava spadaju u nadležnost zakonodavca ako se sa tim saglase velike partije (a posebno onda kada su u koaliciji), tako da osim Ustavnog suda ne ostaje niko ko bi mogao da ih zaustavi. Nijedna partija se nije usudila da pitanje promene Ustava stavi na referendum.

Ustavu je naneta šteta, a posebno tokom poslednjih dvadeset godina. Međutim, bio bi to čudan oblik otklanjanja štete kada bi odbacili ceo Ustav i poverili donošenje jednog potpuno novog, navodno Evropi naklonjenog Ustava, i to baš onim političkim snagama koje su pričinile tako veliku štetu starom Ustavu.

Ustav je zaista izmaltretiran, ali je još uvek dobar, a ono što je najvažnije je da ovaj Ustav uživa veliko poverenje Nemaca. Osnovna prava sadržana u njemu su nešto najlepše što se osnovnim pravima može desiti, jer su postala deo ljudske svakodnevice. Pogrešna bi bila alternativa koja bi zahtevala ili da se stari navodno Evropi nenaklonjen Ustav žrtvuje ili da se dignu ruke od Evrope. Ova alternativa se i ne postavlja u ovom obliku. Niko ne traži da moramo da se odlučimo između Ustava i Evrope; to samo zahteva pogrešna doslednost u tumačenju prava kojoj su skloni pravnici, kojima pripada i vaš autor.

Ustav nije suprotan Evropi, on kao da je umotan u evropske simbole. U njegovoj preambuli piše da je nemački narod „nameran da postane jednaka karika u ujedinjenoj Evropi.“ Ovaj Ustav pokazao je Nemcima put u Evropu, on je bio kompas. Ali kompas se ne odbacuje kada smo blizu cilja, kompas nam je uvek potreban.

Možemo istovremeno da imamo Evropu i da sačuvamo Ustav, a oboje uz više demokratije. Evropi treba više demokratije, kao i nemačkom Ustavu. Evropi je potreban demokratski Ustav koji će pokazati da ishod sjedinjenja dvadesetsedam demokratija neće biti zakržljala već jedna potentna demokratija. A u Nemačkoj mora konačno da se sprovede u praksi ono što piše u Ustavu. Demokratija se ne ostvaruje samo putem izbora već i putem referenduma. Takav referendum o Evropi, o demokratskoj Evropi, morao bi uskoro da bude na dnevnom redu.

U budućnosti moraju da postoje dva Ustava. Jedan, novi evropski Ustav, organizacioni statut Evropske unije, u kome je na valjan način uređen odnos između Evropskog parlamenta, Saveta i Komisije. I drugi, stari nemački ustav, koji je ljudima prirastao za srce i koji mora da sačuva snagu i vitalnost. Oba Ustava povezivaće referendum i prihvatanje od strane suverena tj. naroda. Nemačkoj je potreban referendum, kao i Evropi.

Temelj evropske kuće ne stoji na ruševinama nacionalnih država. Ko želi da razruši pojedinačne države kako bi na njima izgradio Evropu i da pocepa njihove Ustave kako bi na njihovo mesto došao novi zajednički Ustav; taj ne razume ništa o Evropi. Evropa ne razbija, Evropa ne cepa. Evropa spaja.

Ustavi nisu tu da bi uništili veze među ljudima već da bi stvorili poverenje. Evropa je nova concordantia discordantium, delo koje nešto potpuno suprotno, čak protivrečno usaglašava i spaja. Evropa je demokratski projekat. Kako bi ga dovršili nisu nam potrebni pakleni planovi i đavolske alternative. Potrebni su nam ljudi.

Evropska kuća je velika kuća sa mnogo soba i vrata, sa mnoštvom kultura i mnogo različitih ljudi. Ova kuća čuva evropsku raznolikost i bogatstvo koje iz nje proizilazi. Ova kuća je naša domovina.

 
Süddeutsche Zeitung, 08.09.2012.

 

Preveo Miroslav Marković

Peščanik.net, 10.09.2012.

Why availability is the new affordability when it comes to home buying

 Jon Gorey - Globe Correspondent, 

Realtors and housing experts are warning of a difficult spring for first-time home buyers. Prices had climbed for seven straight years before skyrocketing during the pandemic. With buyer demand far outpacing the number of homes for sale, median home prices were up 12.9 percent in December compared with the year before, marking the 106th consecutive month of year-over-year price gains, according to the National Association of Realtors.

And incomes haven’t kept pace with those fast-rising home prices. Even before the pandemic, “prices were about 4.3 times higher than the median household income,’’ said Alex Hermann, senior research analyst at Harvard’s Joint Center for Housing Studies. That basic measure of housing affordability, already at its worst level since 2006, almost certainly rose again in 2020. “Nationally, price-to-income ratios have risen for eight straight years,’’ he said.

Realtors are watching prices slip out of reach for their first-time buyers in real time. “I’ve seen properties that were listed just a few months ago at one price come back on the market in January or February at a higher price, so that tells you everything you need to know,’’ said Alexander Jean-Baptiste, in-house realtor with the Massachusetts Affordable Housing Alliance. “It can be a little disheartening to watch, right before our very eyes, people getting priced out not over the course of years, but over the course of months, or even a matter of weeks.’’

In the Boston area, even a household earning $100,000 could afford to buy only 23 percent of the homes listed for sale in December, according to NAR senior economist Nadia Evangelou. That calculation assumes a 20 percent down payment, and an affordable mortgage payment is defined as one that doesn’t exceed a quarter of a household’s income.

And yet, by some measures, homes have actually gotten more affordable since 2018. How can that be?

Interest rates.

“The cost of a $400,000 mortgage can drop $220 a month when the rate falls from 4 percent to 3 percent,’’ Evangelou said. And average rates on a 30-year mortgage hit record lows in 2020.

“We’ve seen a long-term decline in interest rates going back to the ’70s, especially in the last year,’’ Hermann said. In July, the average rate on a 30-year fixed-rate mortgage on Freddie Mac’s Primary Mortgage Market Survey dipped below 3 percent for the first time in its nearly 50-year history. Those record-low rates allow buyers to purchase a more expensive home without any change to their monthly mortgage payment.

In fact, when you look not just at home prices, but at the monthly cost of homeownership when adjusted for inflation, the mortgage payment on a median-priced American home is pretty much the same today as it was 20 years ago, if not lower. “According to our Housing Affordability Index, housing is more affordable now compared to 1980 and 2000,’’ Evangelou said.

For example, the median price of a Massachusetts single-family home was $460,000 in 2020. With a 10 percent down payment, a 30-year mortgage at 3.11 percent (the average rate over the course of 2020) would carry a monthly payment of $1,770, before taxes and insurance.

Back in 2000, the state’s median home price was $185,700, but the average rate on a 30-year mortgage was 8.05 percent, closer to the long-term average. That mortgage would have cost $1,232 a month — or $1,852 in today’s dollars, after adjusting for inflation. Even the bargain home prices of the early 1980s were offset somewhat by double-digit interest rates that seem more akin to credit card rates of today.

“The fact that the rates are low right now, that is basically the only good thing we have going for us as home buyers,’’ said Dana Bull, a realtor at Sagan Harborside Sotheby’s International Realty in Marblehead.

But that mortgage affordability, however welcome, comes with a caveat, Hermann said. “Higher home prices are often going to require a larger down payment, which is often the biggest barrier to accessing homeownership, especially for first-time buyers with low or moderate incomes,’’ he said. And most measurements of home affordability are missing that key data point: the ability to make a down payment. “That’s the biggest blind spot in these measures.’’

While low down-payment loans are available for first-time home buyers, a $50,000 price jump can quickly add thousands of dollars in upfront costs to a home purchase. And first-time buyers with scant down payments can have a harder time winning bidding wars against buyers with more cash on hand.

“A lot of times sellers want to go with a sure thing over the person who has to get more through lending,’’ said Daryl Fairweather, chief economist at Redfin. “And if the price escalates, and you have to come up with more of a down payment, but you’re already at your limit … you’ll get priced out faster than somebody who has more savings.’’

Buyers who are able to waive inspection or financing contingency clauses also have an advantage in multiple-offer situations, Fairweather said. And that further favors buyers with enough savings to absorb the “hidden risks’’ of a competitive housing market. “If something comes up during the home inspection that they have to pay for, or if their bank decides that the price is too high and it doesn’t get appraised at the price they paid for it, then they have to pay more out of pocket in cash,’’ she said.

‘A lot of times sellers want to go with a sure thing over the person who has to get more through lending.’ — Daryl Fairweather

Bull said availability has overtaken affordability as the big concern among her buyers. “The main talking point now is there’s nothing to buy,’’ she said. “People are willing, and able, in a lot of these situations, to spend $900,000 or a million dollars on a property that they deem worth it. But that’s the issue, finding a property that’s worth it when there’s nothing to choose from.’’

“It’s a hyper seller’s market right now,’’ said Steve Medeiros, president of the Massachusetts Association of Realtors. With less than a month’s supply of homes on the market in December, Medeiros said — down from two months in December 2019 and a 4½-month supply in 2015 — there are more buyers than inventory, and simply being able to afford a home doesn’t guarantee you’ll be successful in purchasing one. “I just had a listing, we had seven offers on the property,’’ he said. “But only one person can buy it.’’

“It’s tough out there,’’ said Adam Rosenbaum, realtor at Century 21 Adams KC in Arlington. “Yes, rates are low, which means greater purchasing power — but that’s true for everyone. Supply and demand still rule.’’ Rosenbaum has younger clients who have submitted three offers over the asking price but have yet to land a winning bid.

Medeiros said there’s hope on the horizon in the form of new construction, though it will take a while before enough new housing hits the market to relieve price pressure. New housing starts and construction permits have recovered from an early pandemic dip, and the long pushed-for “Housing Choice’’ measures in the state’s recently passed economic stimulus bill will eventually boost inventory by encouraging denser development near MBTA stations and allowing towns to approve new projects and accessory dwelling units by a simple majority vote.

One recent development is helping some home buyers right now, though. Those who expect to continue working remotely at least part of the time going forward are now able to consider more distant — and more affordable — areas. “I’m now regularly working in towns that I previously rarely visited,’’ Rosenbaum said.

The pandemic push toward open, suburban spaces has also improved affordability in downtown Boston. “The best spot to be in right now is buying in a complex in the city,’’ Bull said. “The worst spot is if you’re trying to buy a single-family in an entry-level to mid-level price bracket outside the city.’’

Whatever the larger trends are, however, affordability ultimately comes down to whether individual buyers can afford the home they want. And against a pandemic that has laid waste to entire industries while buoying others, that varies dramatically. While millions of Americans have lost work or income in the past year, others have kept drawing steady salaries. Even as many in the first group are struggling to make rent, much less to save for a down payment, some white-collar workers have managed to pad their savings in a year with minimal commuting or vacation expenses.

Jean-Baptiste said some of his clients have had to put their home searches on hiatus due to a job loss or other misfortune. Meanwhile, others have gone back to their lenders and discovered they now qualify for a larger loan due to lower interest rates. That’s a bright spot, Jean-Baptiste said. “Instead of being at the back end of a multiple-offer situation, now they’re toward the top — they’re actually getting the properties,’’ he said.

Bull is also surprised by how fluid people’s budgets have become and how what they consider “affordable’’ can completely change by the week. In the past, she said, buyers had a set amount they could afford to pay each month, and it took a lot to change that. But between the scrapped vacations, postponed weddings, and shifting child-care plans of the pandemic, people’s finances have been in greater flux, often resulting in extra savings.

And more often than not, “they’re willing to put that money towards a home,’’ Bull said. “Because that’s the most important thing in everybody’s lives right now — being at home.’’

Jon Gorey blogs about homes at HouseandHammer.com. Send comments to jongorey@gmail.com. Follow him on Twitter at @jongorey. Subscribe to our free real estate newsletter at pages.email.bostonglobe.com/AddressSignUp.